O αγιογράφος Μιχάλης Βασιλάκης

Ο Μάρτης ήρθε ζεστός καλοκαιρινός μ΄ ανέμους που φουσκώνουν δέντρα και ελπίδες, παρά τα δεινά που μας ζώνουν από παντού. Οι πρώτες διαδηλώσεις αναπτύσσονται στους λερούς δρόμους, τα συνθήματα ακούγονται υποτονικά, τα πρώτα και πιο βάρβαρα οικονομικά μέτρα περνάνε, με αντιδράσεις περιορισμένες. τι να συμβαίνει; Οι νεοέλληνες λογικεύθηκαν, ή τα συνδικάτα που είναι εκφυλισμένα , είναι ανίκανα να οργανώσουν μαζικές εκδηλώσεις και περιορίζονται στις απεργίες των υψηλόμισθων, για την τιμή των όπλων που συνοδεύονται και από κάποιες όχι ασυνήθιστες ακρότητες; Ας ξορκίσουμε το κακό μελετώντας Παπαδιαμάντη και τον πιο κοντινό αγιογράφο της γειτονιάς μας. Από χρόνια είχαμε εντοπίσει κάποιον ζωγράφο σε μιαν έκθεση στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου και τον αναζητούσαμε στους δρόμους της μικρομέγαλης πόλης μας.

Όταν έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, παρά τις σοβαρές δυσκολίες μας να ψάξουμε και να εντοπίσουμε ένα πρόσωπο, τον βρήκαμε! Στην οδό Αργυράκη, σε μιαν πόρτα χωρίς όνομα και αριθμό, μας υποδέχθηκε με ευγένεια και εγκαρδιότητα, αφού κετέβηκε από το μεγάλο τελάρο που ζωγράφιζε. Τον άκουσα να μιλάει, μου έκανε εντύπωση η εμμονή του στις απόψεις του κι ο τρόπος που αντιμετωπίζει την τέχνη του. Η θρησκευτική τέχνη, είναι δεμένη «χεροπόδαρα» στον χώρο της Ορθοδοξίας από το στεγνό και ανάλγητο «κοσμικό » κράτος της εκκλησίας. Μια οργάνωση κλειστή και καθόλου δημοκρατική, διοικεί τον «Οίκο του Θεού», οργανώνει και αποφασίζει όπως νομίζει και την τεχνοτροπία των ναών και τους » τρόπους» της ζωγραφικής αλλά και της διακόσμησης των εκκλησιών !

Είχαμε επό χρόνια διαπιστώσει, τον αποκλεισμό του Μ.Βασιλάκη από τις εικονογραφήσεις των ναών της Εκκλησίας της Κρήτης, απορούσαμε αληθινά γιατί ξεχωρίζουμε κάποιους ιεράρχες που έχουν ήθος και γνώσεις, προσπαθούσαμε να βρούμε δικαιολογίες. Ίσως η προσκόληση σε δογματισμούς απόλυτους, ίσως η έλλειψη καλλιτεχνικής παιδείας, δίνει κάποιο ελαφρυντικό μα έχουν περάσει τόσα χρόνια από την μεγάλη διαμάχη των εικόνων. Η σημερινή «θεση» για βυζαντινή τεχνοτροπία στην εικονογράφηση των Ναών, κρύβει την αντίθεση με οποιαδήποτε εικόνα. Οι σύγχρονοι εικονομάχοι, που λατρεύουν και θαυματουργές εικόνες, καταργώντας την ελευθερία της ζωγραφικής έκφρασης, καθιστούν τη ζωγραφική χειροτεχνία, αφαιρώντας κάθε καλλιτεχνικό περιεχόμενο . Πνίγουν την Τέχνη στραγγαλίζοντας το πνεύμα της που απηχεί και αποδεικνύει την ύπαρξη μιας υπέρβασης, που πολλοί την θεωρούν θεϊκή.

Η παρουσίαση του ζωγράφου σήμερα, συνδέεται με τις μέρες των Χαιρετισμών, που απολαμβάνουν θρησκευόμενοι και μή. Έχουμε μια μακραίωνη παράδοση και θέλουμε να παρακολουθούμε χωρίς να μας δένουν οι διάφοροι που θεωρούν τους εαυτούς τους αρμόδιους, με τις πρακτικές και τις εμπειρίες τους. Ας ανοίξουν τους Ναούς, στο πνεύμα που σημαίνει και τις τέχνες και τα γράμματα.

Η παρουσίαση του ζωγράφου Μιχάλη Βασιλάκη στο μικρό μας μπλογκ, είναι και μια έκκληση στον ευαίσθητο και πιο καλλιεργημένο ιεράρχη της εκκλησίας της Κρήτης τον σ. Ανδρέα Νανάκη. Αν αυτός δεν μπορέσει να καταλάβει, τότε δεν υπάρχει ούτε πλοίο ούτε οδός. Προέρχεται από λαϊκά στρώματα και τιμάει μια καταγωγή εξαίρετη, από την Κρήτη και τις Χαμένες Πατρίδες, μα ίσως έχει και το προπατορικό του αμάρτημα : την έλλειψη καλλιτεχνκής αγωγής. Η τέχνη δεν είναι μια περιθωριακή απασχόληση, δεν είναι μια δευτερεύουσα υπόθεση, για πλουσίους και χορτασμένους. Είναι κάτι παραπάνω, είναι έκφραση αισθημάτων και ήθους κατάλληλη ακόμα και για θρησκευτική αγωγή. Ας καλέσει τον ταλαντούχο αγιογράφο να εικονογραφήσει κάποια εκκλησία του, τι σκέφτεται και ποιον φοβάται ;

Τον αγιογράφο, κρίνουν και αξιολογούν οι αρμοδιότεροι στη χώρα μας, παραθέτουμε συνοπτικά:

Μανόλης Χατζηδάκης, ο σημαντικότερος μελετητής της βυζαντινής ζωγραφικής και εγκυρότερος βυζαντινολόγος.
«(…) στη νόμιμη αναζήτηση κάποιας απεξάρτησης από την παράδοση αυτή, αλλά μέσα στα όριατης ορθόδοξης εικονογρφαίας, ο αγιογράφος Μιχάλης Βασιλάκης προβαίνει σε μιαν αφαίρεση στη σύνθεση και παπομονώνει την κάθε μορφή, προσδίδοντας της μια χάρη – ευγένεια παλαιολόγιας αν όχι κρητικής του 15ου αιώνα μανιέρας. (…) Οπωσδήποτε το έργο αυτό αποτελεί μια θετική συμβολή στην αιχμηρή σύγχρονη αγιοργαφικλη τέχνη.

Χρύσανθος Χρήστου, καθηγητής της ιστορίας της Τέχνης (ακαδημαϊκός) αναλύει το έργο το εκλεκτού ζωγράφου και επισημαίνει:
«»(…)Δεν θυσιάζει τη παράδοση αλλά και σε καμιά περίπτωση δεν μένει υποταγμένος στα εξωτερικά επιφανειακά χαρακτηριστικά της.(…)Η χρωματική του γλώσσα καθαρά προσωπική, λιτή και ασκητική, δεν ενδιαφέρεται για τον εκφραστικό χαρακτήρα, αλλα για την ίδια την υποβολή υπερβατικών αξιών(…)πρόκειται αναμφίβολα για μια ζωγραφικ΄ή που διακρίνεται για την ειλικρίνεια της γλώσσας της κια την εκφραστική δύναμη και αλήθεια των των διατυπώσεων της, την ποιότητα και την εσωτερικότητα της φωνής της.(…) »

Ο Στυλιανός Αλεξίου γείτονας κάποτε του ζωγράφου στην οδό Αργυράκη γράφει: «(…) Η τέχνη του Βασιλάκη συνδυάζει πνευματικότητα και τόλμη ανανεωτική της βυζαντινής παράδοσης. Αποδείχθηκε ότι μια Χριστιανική τέχνη μπορεί να υπάρχει και σήμερα. Δεν ισχύουν γενικές κρίσεις που αποκλείουν την δυνατότητα αυτή. Συγχαίρω το Μιχάλη Βασιάκη καθώς και τη λαμπρή βοηθό του (…) »

Ο Δ.Κωνστάντιος , Δ/ντης του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου σημειώνει :
(…)» Ο εξπρεσιονισμός της φόρμας, η αφαίρεση και η αυστηρή χρωματική κλίμακα, κινούνται μέσα στα όρια της ορθόδοξης εικονογραφίας, αλλά ξεπερνούν τη στειρότητα μιας δήθεν παραδοσιακής τεχνικής και τεχνοτροπίας. Η τέχνη του εξακολουθεί να είναι ιερή χωρίς να χάνει καθόλου σε έμπνευση και αυθορμητισμό και ανανέωση, στοιχεία του κάθε πραγματικου καλλιτεχνήματος.»

Η Μυρτάλη Αχειμάστου- Ποταμιάνου Επιτ. Δ/ντρια του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, εκτιμά :
«(…) Η ζωγραφική του αψεγάδιαστη, προσεγγίζει με λεπτότητα σχεδίου, χάρη και ευγένεια τις ιερές μορφές, με τρόπους στο πλάσιμο των προσώπων και στη διαγρφαή της πτύχωσης στα φορέματα που, όσο και το αυστηρό ήθος αναπέμπουν στους περίφημους μαϊστορες της Κρήτης του 15ου αιώνα.(…) Οι εικονογραφικές συνθέσεις του έμπειρου αγιογράφου, πατότι δεν παύουν να θέτουν το ερώτημα για την ειδο[ποιο διαφορά του θρησκευτικού πίνακα από την εικόνα, έχουν ακέραιο το ενδιαφέρον μιας σταθερής και γόνιμης αναζήτησης σε πεδία ερμηνείας καινούρια.»

Ο Μάνος Στεφανίδης, παλιότερα επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης και πάντα επαρκής τεχνοκριτικός, κάνει καίριες παρατηρήσεις.
«Ο Θεός του Μιχάλη Βασιλάκη είναι υπέρκομψα ραδινός, ασκητικά λιτός, μαγαλόπρεπα απλός. Υπάρχει στην τέλεια γεωμετρία του χώρου που ο ίδιος δημιούργησε. Φως εκ φωτός αντανακλά αποκλειστικά τη σύνθεση όλων των χρωμάτων γι αυτό είναι λευκός εκ λευκών.(…) Ο Θεός του Βασιλάκη εμπεριέχει το χώρο και τον πληρεί καθιστάμενος, εν τη μεγαθυμία του, γραμμή και σημείο και γλυκασμός των οφθαλμών και καταπράϋνση της ταραχής ης ψυχής, μέρος του χώρου και τμήμα της αφήγησης του, αυτός ο αχώρητος, αυτός ο άρρητος λόγος.(…)»
Συνοψίζει ο εξαιρετικός κριτικός τους κανόνες του ζωγράφου:
α)Το δέος προκύπτει από την αφαίρεση και το μαγικό λανθάνει εκεί που τα μάτια αδυνατούν(…)
β)Η παράδοση δεν είνα τύπος αλλά ουσία και εκπορεύεται τόσο από το παρελθόν όσο και απ το μέλλον.
γ)Μη φιβάσθε τη συγκίνηση (…)
δ)Ο Θεός είναι ένας (όπως ένας είναι και ο άνθρωπος)(…)
ε)Ουέ υμίν γραμματείς αγράμματοι που τετηρήκατε τας γραφάς σαν τάφους γέμοντας ακαθαρσιών (…)»

Ο Δ/ντης της συντήρησης των έργων τέχνης της Εθνικής Πινακοθήκης, έγραψε στο κατάλογο της έκθεσης του Μιχάλη Βασιλάκη, στα 2002 (Βασιλική Αγίου Μάρκου):
«(…) Οι μορφές αποκτούν ασκητική πνευματικότητα, επιμηκύνονται, πάλλονται ως ιλαρόν φως του εσπερινού. Μια νέα αποκάλυψη του θείου συντελείται (…)

Ο διακεκριμένος ζωγράφος Κ.Τσόκλης αφού εκφράσει τις αμφιβολίες του για την δυνατότητα ύπαρξης της θρησκευτικής ζωγραφικής και διατυπώνει :» (…) Είσαι ικανός και εμπνευσμένος τεχνίτης. Γι αυτό σε βλέπω σαν έναν υπέροχο ξενιτεμένο αδελφό και σαν τέτοιο σε αγαπώ και σε θαυμάζω.(…)

Έχουν περάσει πολλά χρόνια και είναι κρίμα που δεν μπορούμε να δούμε την εργασία του Μιχάλη Βασιλάκη σε κάποια έκταση. Τον πλησιάσαμε λίγο, μα δεν έχει ούτε κατάλογο των δημιουργιών του, ούτε σειρά καλών φωτογραφιών γι αυτό περιορισθήκαμε στον κατάλογο της μεγάλης έκθεσης του 2002 , που μόνο αμυδρή εικονα δείχνει της ζωγραφικής του. Ο ίδιος είναι το καλύτερο συμπλήρωμα της εικονογραφίας του που λείπει, όταν μιλά, χωρίς στόμφο ή ρητορία, ανοίγει και τις εικόνες του και εξηγεί τα οράματά του, μας φέρνει το ρίγος μιας τέχνης άμεσης και κοντινής και συγκινητικής , θρησκευτικής από κάποια σκοπιά και κοσμικής για μας, που νοιωθουμε μόνο το άρρητο φως – το υπερβατικό που δεν περιγράφεται.

Πριν δυο χρόνια είδαμε στο Λονδίνο μια μεγάλη έκθεση, που αποδεικνύει το γενικότερο ενδιαφέρον και τη σημασία του πνεύματος και των τεχνών μιας σημαντικής εποχής. Η ζωγραφική ήταν το κύριο αντικείμενο στα εκθέματα και το χαρακτηριστικότερο δείγμα η Κρητική λεγόμενη Σχολή, κυριαρχούσε στις φορητές και εικόνες και τις τοιχογραφίες. Απήχηση της βυζαντινής τέχνης είναι και η ζωγραφική του Μιχάλη Βασιλάκη, συνέχεια των μαέστρων της Candia, της μεγάλης Τέχνης της ορθοδοξίας. Ελπίζουμε να πλησιάσει το μεγάλο κοινό, τους ευσεβείς χριστιανούς, αλλά και κάθε άλλον ενδιαφερόμενο για την ζωγραφική, αυτό επαφίεται στην ευαισθησία κάποιων κληρικών αλλά και των κοσμικών δημοτικών μας αρχόντων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: αν ψάξετε στο διαδίκτυο, θα δείτε μια εκπομπή του «ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟΥ»αφιερωμένη στον εκλεκτό ζωγράφο-είναι ότι καλύτερο για πληρέστερη ενημέρωση, όποιου ενδιαφέρεται, για την σύγχρονη αγιογραφία: http://www.viddler.com/explore/xoirovoskos/videos/1/