Διαδρομές στην Αν.Κρήτη : Σητεία

Πρίν μιαν εβδομάδα ακριβώς, εκδρομή στην Σητεία, γρήγορη απόφαση για μια διαδρομή που περίμενε πολλά χρόνια.
Ξεκινήσαμε πρωί, με τον Κορνάρο στο σακίδιο μας και τον Γιώργο Νικολαϊδη στη μνήμη και την καρδιά μας. Στην δεκαετία του 1970-80 είχαμε πολλές φορές βρεθεί στον πιο απρόσιτο νομό της Κρήτης και είχαμε αποκτήσει συνδέσεις με ορισμένους από τους εξαιρετικούς κατοίκους και στενούς δεσμούς με τον Γιώργο και την οικογένεια του, που μας φιλοξενούσε με απερίγραπτη ευγένεια και αγάπη. Ηταν ακόμα νεανική η ηλικία μας , μόλις είχαν δει το φως του ήλιου τα τέκνα μας και η απόμερη αυτή περιοχή προσφερόταν για μικρές και μεγάλες διακοπές, όλον το χρόνο.

Η πόλη της Σητείας δεν ήταν παρά η κατάληξη της διήμερης εκδρομής, είναι ακόμα νωρίς για παραμονή, για να βρεθουμε στο αξέχαστο εκείνο περιβάλλον. Θα περιορστούμε στην περιοχή των αρχαιολογικων αξιοθέατων τόπων- να συνηθίσουμε και μετά , άλλη φορά θα δούμε. Ο εξαίρετος καλοκάγαθος φίλος μας, ο Γιώργος Νιολαϊδης θα μας συνοδέψει, ίσως προσθέτει πληροφορίες που λείπουν από τους τουριστικούς μας οδηγούς, ίσως προτείνει κανένα καλό ταβερνείο γα το γεύμα μας. Υπερδραστήριος, έξυπνος και αποδοτικός, ξέρει τα πάντα στο νομό του, θα μας ανοίγει όλες τις πόρτες και θα μας οδηγήσεις στις πιο όμορφες γωνιές.

Πρώτη επιλογή, προφανής, ο Πύργος του Κορνάρου και το εκκλησσάκι με το περίφημο χάραγμα. Χωρίς απογοήτευση μάθαμε ότι δεν είναι βενετσιάνικο το επιβλητικό μνημείο αλλά τουρκικό και η χρονολογία 1677 με την υπογραφή Βιτσένζο Κορνάρος, δεν έχει σχέση με τον ποιητή του Ερωτόκριτου. ¨Ομως αυτά τα λίγα γράμματα και οι αριθμοί, δημιούργησαν μιαν ατέλειωτη διαμάχη, μεταξύ κορυφέων φιλογόγων και ιστορικών, γιατί συνδέονται με τον καθορισμό της χρονολογίας γραφής του έργου και τον εντοπισμό του ίδιου του ποιητή, την ταύτισή του με κάποιον από τους μέχρι τώρα προκύψαντες Βιτσένζους Κορνάρους.

Φτάσαμε στον Πύργο μέσω Μυρσύνης, αλλά επιστρέψαμε από το δρόμο του Μόχλου – καλύτερη επιλογή, περάσαμε κι από την Τουρλωτή, χωριό της γιαγιάς της Μπίαινας, της φουρνάρισσας το γένος Λιλιμπάκη – κάποιος ζει από αυτήν την οικογένεια μας είπαν. Συνεχίσαμε πρός Χαμαίζι, την κυκλική κατοικία (έπαυλη) που κάποτε διαβάζαμε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής του Χαράλαμπου Μπούρα. Κατασκευασμένη στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου, που δεσπόζει καλών καλλιεργούμενων εδαφών. Παράξενο κατασκεύασμα, περίεργης κάτοψης, που κάποτε ανέσκαψε ο Ξανθουδίδης.

Η κάτοψη του κυκλικού κτιρίου που παρουσιάζουμε, περιλαμβάνει αποθήκες και δωμάτια και άλλους ειδικούς χώρους.
4= Ιερός χώρος
7=μοναδική είσοδος
14=σκάλα ανωγείων
Η= δεξαμενή για τον ανασκαφέα, και για τον Πλάτωνα (αρχαιολόγο) αποθέτης
12=εσωτερική αυλή

Η συνέχεια περνάει από την Πάνω και Κάτω Κρυά (;) για το Mόντε Φόρτε, βενετσιάνικο φρούριο , στη μέση της απόστασης της βόρειας από τη νότια θάλασσα. Δίπλα στο δάσος των ανεμομύλων (γεννητριών) των κορυφών ένα τοπίο πολύ άγριο, αταίριαστο στην ήπια Ανατολική Κρήτη πρόσφερε κ’αποτε στους πανέξυπνους βενετσιάνους, φυσικές και φτηνές και απόρθητες οχυρώσεις.

Κατασκευασμένο τον 13ο-14ο αιώνα πρόσφερε προστασία στους κατοίκους των γύρω οικισμών, μπορούσαν να κάνουν επισκόπιση βοριά και νότου, έβλεπαν και τις δυο θάλασσες. Χώροι για ανάπαυση και περισυλλογή, κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του κάστρου, που φαίνονται οι ξεδοντιασμένες παλιές πολεμίστρες που δεν φοβίζουν κανέναν πια.

Το εκκλησάκι μικρό, τυπικό δείγμα μιας εποχής, δεν διατήρησε τις πολύτιμες τοιχογραφίες που θα υπήρχαν, όμως διασώζει το ταπεινό και ευγενικό πνεύμα της λαϊκής ευσέβειας.

Η φυσική οχύρωση του Μόντε Φόρτε μας εντυπωσίαζε καθώς αναχωρούσαμε προς την Ετιά, για την βενετσιάνικη έπαυλη Ντεμέτζο. Στην τουρκοκρατία έγινε σπίτι κάποιου επίσημου τούρκου πασά και επικράτησε η ονομασία «Σεράγιο» δηλαδή παλάτι. Η αναστήλωση που ολοκληρώθηκε , δείχνει την αρχιτεκτονικη της υπαίθρου, είναι εξαιρετικό δείγμα της βενετσιάνικης εποχής (15ος αιώνας)

Αρκετές εκκλησιές στη γειτονιά Ντεμέτζο, διασώζουν ίχνη τοιχογραφιών και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη που τριγυρίζει τα ερείπια του οικισμού των κολλήγων των Ντεμέτζο.

Οι παλιοί ναοί λειτουργούν σήμερα και δείχνουν τις συνήθειες και την ευλάβεια των κατοίκων της περιοχής. Είναι κατά κανόνα σωστά ανακαινισμένοι, δεν υπάρχει η κακοποίηση που συναντάμε στα χωριά του Ηρακλείου, που στην προσπάθεια να συντηρήσουν και προσθέσουν προκαλούν καταστροφές (ιστορικές και αισθητικές)

Στους όχι ιδιαίτερα θρησκευόμενους, οι επισκέψεις των παλιών εκκλησιών, προσφέρουν μιαν εξαίρετη αισθητική ευχαρίστηση. Και βέβαια αν έχουν και ιστορικά ή λαογραφικά ενδιαφέροντα, μπορούν να βρούν πολλά στοιχεία μεγάλης σημασίας.

Τελευταία επίσκεψη αυτής της μέρας, έχει φτάσει το βράδυ πια, ο μεσαιωνικός οικισμός της ΒΟΪΛΑΣ. Εδώ καθώς πέφτει το φως όλα γίνονται επίφοβα. Στα 1583 είχε 300 κατοίκους, ο βενετσιάνος άρχοντας είχε το φέουδο του εδώ, οι ευπατρίδες βενετσιάνοι Ζένοι όταν οι τούρκοι καταλάβουν την Κρήτη δεν θα δυσκολευτούν να προσαρμοσθούν, δηλαδή να εξισλαμισθούν και να φορέσουν σαρίκι. Ο οικισμός τουρκοποιήθηκε, ξανακτίσθηκε, ο πύργος που έχει ακόμα κάποια στοιχεία επιβολής είναι τουρικιής μάλλον εποχής -ας λένε άλλα οι πινακίδες.

Τα χαλάσματα και τα χοντρά καλτερίμια όσο σκοτεινιάζει απωθούν, φοβίζουν, ο άγριος Τσιν Αλής Τζεναλής που τρομοκρατούσε κάποτε τους ραγιάδες, έχει στιγματίσει τους χώρους , αισθάνεται κανείς τα χνάρια του και την αποφορά την του.
Μα μια εκκλησιά τα ησυχάζει όλα, σε επίκαιρο σημείο του οικισμού μας γλυκομιλά και μας γαληνεύει.

Ο ναός είναι μια διμάρτυρη εκκλησία του15ου αιώνα, μεγάλης ιστορικής σημασίας. Στην νότια αψιδωτή κόγχη υπάρχει ο οικογενειακός τάφος των Σαλαμών, εβραίων που που ήρθαν τον 14ο αιώνα στη Σητεία και εκχριστιανίσθηκαν. Από αυτούς πιθανότατα προέρχεται ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός. Ο προππάπος του Νικόλαος εγγράφεται στο ‘Libro d΄Oro» της Ζακύνθου στα 1670. Στα 1785 ο πατέρας του ποιητή Νικόλαος και ένας αδελφός του, ζητούν από τις βενετικές αρχές αναγνώριση των τίτλων τους, μνημονεύουν ότι ο πρόγονός τους, Φραγκίσκος, υπήρξε Covernatore (Διοικητής του μισθοφορικού στρατού) του Βασιλείου της Candia (Κρήτης)

Η νύχτα έπεσε στην ΒΟΪΛΑ σκεπάζοντας τα ερείπια του οικισμού αιμοσταγούς Τζεναλή και την ειρηνική ωραία ζωγραφισμένη κόγχη των Σαλαμων. Η Σητεία δεν ηταν μακριά και έπρεπε να φύγουμε πρωί. Η μνήμη του Γιώργου Νικολαϊδη, επανερχόταν έντονα. Δεν ήμουν ακόμα έτοιμος, να ψάξω. Αν και ξέρω ότι η Πόπη Δατσέρη περιμένει κάποιαν ώρα.