Διαδρομές στην κεντρική Κρήτη (φθινόπωρινές)

Από Ηράκλειο Ζαρό, Καμάρες και Βαθειακό στο Αποδούλου

Οταν μπορούμε σχεδιάζουμε κάποια μικρή εκδρομή, η οικονομική κρίση…όταν κονταίνει το σκοινί-όπως θα΄λεγε κι ο Γιάννης Ανδρεαδάκης (ο γνωστός σκιτσογράφος, αλλά και κομπέρ) που θα απεφευγε (λόγω λεπτότητος, κυριολεξία) να επαναλάβει την γνωστή μαντινάδα, πάμε πιο κοντά, σε διαδρομές που περιμένουν χρόνια να πραγματοποιηθούν.
Στα Ρεθεμνιώτικα αυτήν τη φορά, από Ηράκλειο παράκαμψη Μεσαράς για την Αμπαδιά και το Αποδούλου. Τόποι καθόλου μακρινοί μα ξεχαμένοι.

Και στον τόπο που στιγμάτισαν κάποτε οι πιο άγριοι κατακτητές της Κρήτης (οι Σαρακινοί) που ονομάσθηκε αργότερα Αμπαδιά, υπάρχει ακόμα ο μικρός οικισμός Βαθειακό(1) κάποτε κεφαλοχώρι κέντρο 12 χωριών . Επισκεφθήκαμε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, του “Διασορίτη”. Φαίνεται ότι μετά την ανάκτηση της νήσου από τον Νικηφόρο Φωκά οι βυζαντινοί έποικοι, έφεραν την λατρεία του Αγίου Γεωργίου του “Διασορίτη” . Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το : “Διός Ιερόν” στη θέση του πρώτου μεγάλου ναού (και Μοναστηριού) στην Μικρά Ασία , μάλλον υπήρξε ναός του Διός. Στοιχειωδώς συντηρημένος ο ναός σήμερα – μπορέσαμε να διακρίνουμε μερικές από τις τοιχογραφίες, που λάμπρυναν κάποτε τον ολόγραφο ναό.
Κοντά, δυτικά και σε χαμηλότερο επίπεδο, καλά κρυμμένη στα αγριόχορτα και προστατευμένη από αγκαθωτά βάτα μια βενετσιάνικη κρήνη, τρέχει ακόμα.

Στο Αποδούλου, ένα χωριό που ακομα διατηρεί την ζωντάνια του, στους πρόποδες του Ψηλορείτη και στους θρύλους και τις παραδόσεις αγώνων και θυσιών. Και βέβαια με την μορφή της Κεραδοπούλας της Καλλίτσας που βγήκε από τις σελίδες ποιητικού παραμυθιού, ακόμα ζωντανή όπως τη ζωγραφίζει η φαντασία μας. Ο Κώστας Ψαρουδάκης μας είχε διηγηθεί, πρίν χρόνια, την απίστευτη περιπέτεια του κοριτσιού. Στα 1821 μικρούλα ακόμα, είχε απαχθεί από τούς Τούρκους, από το Αποδούλου και το σπίτι του προεστού πατέρα της (Αλεξανδράκης) και πουλήθηκε σαν δούλα (στο σκλαβοπάζαρο του Μεγάλου Κάστρου) και κατέληξε παιδούλα στην Αίγυπτο. Την αγόρασε κάποιος Άγγλος Λόρδος, και την μετέφερε στο Λονδίνο, της πρόσφερε ότι είχε ανάγκη, καλοσυνη , ζεστασιά και μόρφωση.

Όσο μεγάλωνε η Καλλίτσα τόσο «αύξαινε» σε ομορφιά εξυπνάδα και χάρη. Έλαμπε στους αριστοκρατικούς κύκλους της Αγγλικής αυλής και ο βρετανός αριστοκράτης εκτίμησε τα σπάνια προσόντα της και την πάντρεψε με το γιο του τον Τζων Χαίην (είναι φυσικό να μην έμεινε κι αυτος αδιάφορος στις πολλές χάρες της). Ο Τζων θα ανέλθει στο υψηλό αξίωμα του Αρχιναυάρχου του Βρετανικού στόλου και είναι αυτός που θα παραλάβει την Κύπρο, όταν την αγόρασε η Αγγλία από τους Τούρκους.
Γύρω στα 1830, ο γνωστός από tα βιβλία των περιηγήσεων του στην Κρήτη R. Pashley(Travels in Crete), συνάντησε το ζεύγος Χαίην στο Αποδούλου και άκουσε την ιστορία της Καλλλιτσας και την διέσωσε.

Η παραμονή για καφέ και ολιγόλεπτη ανάπαυση στο κέντρο (κατάστημα) στην άκρη του χωριού προς το Ρέθυμνο, έδωσε ευκαιρία για την να διαβάσουμε την συνοπτική ιστορία και τις υποθέσεις για τους «Αμπάδες». Μια διπλανή παρέα χωρικών, μας κέρασε τους καφέδες και ο καταστηματάρχης επι προσθέτως πρόσφερε δψρεάν ρακή με παξιμάδι και τυρί και ακόμα το σπανιότατο φρούτο, το λιλιπούτειο αχλαδάκι, το κουδούμαλο – δεν το είχαμε δει ποτέ , θα μείνει αξέχαστη η περίεργη υπόξινη γεύση του. Η φιλόξενη διάθεση των κατοίκων ξεπέρασε κάθε άλλην που είχαμε συναντήσει στο παρελθόν, στα ορεινά κυρίως μέρη της Κρήτης.

Κοντά στο χωριό ο Αγιος Γεώργιος ο Ξιφηφόρος, , γραφικό και καλά διατηρημένο ολόγραφο εκκλησάκι με δυο Αγίους Γεωργίους μόλις μπαίνομε στις δυο κόγχες του. Στην αντίθετη κατεύθυνση βρίσκονται τα μινωικά κτίσματα που στα 1932 αποκάλυψε ο Σπ.Μαρινάτος(αρχαιολόγος)- εντοπίσαμε την δεξαμηνή των καθαρμών, που έχει ακόμα νερό.

Η πορεία χωρίς στάση για τον ΠΑΤΣΟ, και το φαράγγι του Αγίου Αντωνίου. Μέσα από λόφους και κοιλάδες μεταξύ Ψηλορείτη και Κέδρου οι φιδίσιοι πολύκλαδοι δρόμοι μας οδήγησαν στο φαράγγι, που μας είχαν περιγράψει γνωστοί και φίλοι. Διαφορετικό από ότι περιμέναμε και καλά αξιοποιημένο, με δρόμους καλοσχεδιασμένους και μονοπάτια, χωρίς τις τουριστικές ακρότητες και το βάρβαρο γούστο που φαίνεται αναπόφευκτο στις εμπορικές επιλογές μας.

Το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου , αυτός ο άγιος συνήθως επιλέγεται για απόκρυμνα βουνά και απλησίαστα φαράγγια, είναι χωμένο στο βράχο, ξεχωρίζει από τον λίγο ασβέστη και το λευκό χρώμα. Στα πιο αρχαία χρόνια υπήρχε εδώ το ιερό του θεού Ερμή, του Κραναίου, που ήταν προστάτης των ζώων αλλά και της γονιμότητας της γης.

Ένα εστιατόριο, πιο μεγάλο ίσως από ότι θα ταίριαζε στην κλίμακα της περιοχής, στην είσοδο του φαραγγιού, μας πρόσφερε ένα πολύ καλό από κάθε άποψη γεύμα, και ανάπαυση γαι αρκετήν ώρα. Ενα γαϊδουράκι από αυτά που μάταια ψάχνουμε σ΄όλες τις διαδρομές στην Κρήτη -είδος υπό εξαφάνιση- μας έκανε σκεφτικούς. Η σκληρή αντιμετώπιση από το μάλλον επιπόλαιο αφεντικό του, φάνηκε από το κακό δέσιμο και την ταλαιπωρία του υπομονετικού ζωντανού.

Το αγαθό ζώο, θύμισε την γνωστή μαντινάδα, επιλεγμένη και εικονογραφημένη κάποτε από τον Γιάννη Ανδρεαδάκη: «μακρύ σου το’ χω το σκοινί…»(ο σκιτσογράφος δεν αποφεύγεται τελικά)
_______________________________________________________________

Η διαδρομή για το φράγμα, μια μικρή τεχνητή λίμνη στην περιοχή Αμαρίου, μας έφερε στο Ρέθυμνο και το κατάλυμα ενός μέτριου επαρχιακού πολυόροφου ξεοδοχείου,δίπλα στο «μεγάλο» κήπο – έχουμε απόλυτη ‘ελλειψη πρασίνου σ όλες τις μικρές και μεγάλες πόλεις της Κρήτης, έτσι και ένα στρέμα δεντροφυτευμένο μας φαντάζει Εθνικός Κήπος. Η τρίτη από άποψη μεγέθους πόλη του νησιού μας, έχει αυξηθεί αρκετά της εικοσαετία που πέρασε. Γυρω στα 1985 αποτυπώναμε ένα κτίριο, βενετσιάνικο ερείπιο στην οδό Αρκαδίου (κάποτε επί Ρωσικής επικυριαρχίας, οδός Τσάρων) που τώρα έχει οικοδομηθεί, μέτρια «αποκατάσταση» για να καλύψει ίσως ανάγκες του Δημοσίου, το χάλασμα έγινε αδιάφορο κτίσμα , ουδέτερο – χωρίς σημασία. Μας στεναχώρησε που το διπλανό ακριβώς, καφενεδάκι, έγινε μαγαζί ενδυμάτων- που ναναι ο γλυκύτατος καφετζής και ο άλλος γείτονας που πουλούσε δερμάτινα ο Μποτονάκης, ο φίλος του Ο.Πάλμε ;

Μια βόλτα στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου είναι πάντα ενδιαφέρουσα, μα (μας) δείχνει κάθε φορά και νέες αλλαγές και κατασκευές καθόλου συμβατές με τον σωζόμενο παραδοσιακό ιστό της. Η ανάπτυξη του στάσιμου για δεκαετίες οικισμού (1930-1960) και τα άλματα μετά την ίδρυση του Πανεπιστημίου και την αύξηση του τουρισμού, δεν άπλωσαν μόνο την νέα πόλη, αλλά καταστρέφουν και στην παλιά χωρίς έλεος.

Ας μην αποθαρυνθούν οι αναγνώστες, το Ρέθυμνο παραμένει μια πόλη που διασώζει πολλά από το παρελθόν της και έχει προσθέσει και εξυπηρετήσεις πάσης φύσεως, που καθιστούν πιο ευχάριστη την παραμονή στην τρίτη πόλη της Κρήτης.

Το βράδυ ψάξαμε για…ζαχαροπλαστείο, κάτι που έχει χαθεί από το Ηράκλειο εδώ και καιρό. Στο Ρέθυμνο βρέθηκε ένα τεράστιο κέντρο στην παραλία, μπαρ και ζαχαροπλαστείο το “LIVING ROOM” με νεανικές συντροφιές και (αναπόφευκτη)δυνατή μουσική . Μας αποζημίωσε όσους δεν αντέχουμε τα πολλά ντεσιμπέλ, η ποικιλία και η ποιότητα των γλυκισμάτων.

Την επομένη το πρωί επίσκεψη για μια ακόμα φορά στο Κάστρο, που διατηρείται υποδειγματικά συντηρημένο και είναι ιδανικό για μια βόλτα , με καλόν καιρό. Το υπαίθριο θατράκι σωστά τοποθετημένο υποδέχεται νέους φοιτητες και μαθητές, το πρωϊ είναι χαρούμενο με φωνές και πολύχρωμα σμήνη παιδιών.

Λίγο αργότερα επίσκεψη στο Χρωμοναστήρι, κοντινό χωριό, γνωστό από τις βενετσιάνικες καταγραφές (Cromonasthri) σημαντικό τότε και αργότερα στην Τουρκοκρατία βακουφικό κέντρο πολλών χωριών. Εδώ υπάρχει η βίλα του βενετσιάνου Clodio, το μεγαλύτερο κτίσμα κατοικία της εξοχής , που έχουμε δει μέχρι σήμερα. Οι Τούρκοι διασκεύασαν την έπαυλη σύμφωνα με το γούστο και τις ανάγκες τους, διατηρώντας ωστόσο την βασική δομή της, τους όγκους και τις προσόψεις της.

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών περιήλθε στην ιδιοκτησία εύπορου κρητικού και αργότερα, με δωρεά στο δημόσιο. Η συντήρηση και διατήρηση του εξοχικού του Clodio, έγινε από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης, αφού βρέθηκε κάποια χρήση: Στρατιωτικό Μουσείο. Καθόλου επιτυχημένη επιλογή, μα κάτι έπρεπε να βρεθεί κι ένας στρατηγός με καταγωγή από το Χρωμοναστήρι, δώρησε πολλά σχετικά και μη αντικείμενα συλλογών του. Καλό θα ταν να απομακρύνουν το ογκώδες ελικόπτερο και το αεροπλάνο που είναι τελείως αταίριαστα με το παραδοσιακό κτίριο και το φυσικό περιβάλλον.

Επιστροφή με μια στάση φαγητού μετά το Μπαλί αριστερά στον ΧΝΑΡΗ, καλή παραδοσιακή ταβέρνα με εκλεκτό κρέας και τυροκομικά.

(1) Η συζήτηση για το ΒΑΘΕΙΑΚΟ, έφερε στη μνήμη τους πιο σκληρούς Τούρκους που κατοικούσαν σ αυτό το χωριό πρίν την απελευθέρωση της Κρήτης. Ήσαν γενίτσαροι που στις αρχές του 19ου αιώνα είχαν αποθρασυνθεί και δρούσαν ανεξάρτητα από την κεντρική εξουσία και τους αγάδες του Μεγάλου Κάστρου. Στα 1812 η Υψηλή Πύλη πήρε την απόφαση να επέμβει δυναμικά και να συνετίσει του ατίθασους και απείθαρχους γενίτσαρους της Κρήτης. Έστειλε τον Χατζή Οσμάν πασά που κατάφερε με συνδιασμένες επιχειρήσεις να εξοντώσει πάρα πολλούς άγριους τούρκους, σ όλα τα διαμερίσματα του νησιού. Η αγχόνη στήθηκε παντού και στο Βαθειακό και οι χριστιανοί εντυπωσιάσθηκαν από τον δίκαιο Πασά που ονόμασαν «ο Πνιγάρης» και κυκλοφόρησαν πλήθος θρύλων για την καταγωγή και τη δράση του. Ο διάδοχος του, 1815-16, Ρεζίτ Μουσταφά Πασάς (Κιουταχής) συνέχισε την ίδια πολιτική, εκκαθάρισε του λοιπούς γενίτσαρους με την ίδια μέθοδο (απαγχονισμό).