ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΣΑΚΕΛΑΡΑΚΗ
ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΟΔΟ
To καλοκαίρι του 1988 μια συντροφιά κρητικών, υπό την καθοδήγηση του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελαράκη, πραγματοποίησε ένα σημαντικό αρχαιολογικό εγχείρημα: την εξερεύνηση της αρχαίας διαδρομής από την Κνωσό στο Ιδαίον Άνδρο. Είχα την τύχη να μετάσχω στο εγχείρημα αυτό και το περιγράφω, όσο μπορώ να το θυμηθώ, με τα παρακάτω λόγια:
Γιάννης Σακελλαράκης, δεκαετία (1980-90)από το βιβλίο του «Ανασκάπτοντας το παρελθόν»
________________________________________________________________________
ΑΠΟ ΤΑ ΜΠΑΪΡΙΑ ΣΤΟΝ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ
Η επιλογή της θέσης, όπου θα έπρεπε να συναντηθούν οι τρεις φίλοι, είχε αποφασιστεί με εισήγηση του αρχηγού της παρέας Γιάννη Σακελαράκη μια κρύα βραδιά του χειμώνα του 1987, στο εξοχικό του δημοσιογράφου Νίκου Βιδάκη στα Πάνω Καλέσσα. Το τρίτο μέλος της συντροφιάς ήμουν εγώ, στον ίδιο βαθμό γοητευμένος από την βαθειά φωνή και τα αρχαιολογικά οράματα του αρχηγού. Θυμούμαι καλά, παρά την παρέλευση 25 περίπου ετών, πώς συνόψισε την πρότασή του ο Γιάννης:
— Η πορεία μας, φίλοι μου, πρέπει να αρχίσει πρωί – πρωί, για να μη μας κόψει η ζέστη, ξεκινώντας τα Μπαϊρια.
— Γιατί από τα Μπαϊρια Γιάννη, ρώτησα.
— Γιατί είναι το ιερό, μέσα από το οποίο οι αρχαίοι προσκυνητές, που προέρχονταν από την Κνωσό και τον υπόλοιπο κόσμο, ξεκίναγαν την πορεία τους για να φτάσουν στο Ιδαίον Άνδρο, ακολουθώντας την Ιερά Οδό, απάντησε ο σπουδαίος φίλος.
— Τα Μπαϊρια, ρώτησε ο Νίκος, είναι η θέση όπου ο Μαρινάτος το 1934 έκανε ανασκαφή και αποκάλυψε τις περίφημες Γαζανές Θεές;
— Ναι Νίκο και σε συγχαίρω για τις γνώσεις σου. Ας πούμε όμως δύο λόγια για την ιστορία και τη σημασία της Ιεράς Οδού.
— Γιατί Γιάννη την ονομάζεις Ιερά Οδό, πετάχτηκα εγώ. — Τη λέω Ιερά Οδό γιατί αυτήν ακολουθούσε κατά την παράδοση ο βασιλιάς Μίνως μαζί με την ακολουθία του προκειμένου να φτάσει στην κορυφή του Ψηλορείτη για να παραλάβει από τα χέρια του Δία την καινούργια νομοθεσία.
— Είναι αλήθεια Γιάννη, ότι αυτήν τη νομοθεσία έλαβε υπόψη του ο Πλάτων και έγραψε το τελευταίο και ογκωδέστερο σύγγραμμά του, τους ΝΟΜΟΥΣ; Ξαναρώτησα.
— Ακριβώς φίλε μου. Πριν γράψει τους ΝΟΜΟΥΣ ο Πλάτων ήλθε στην Κρήτη προσκαλεσμένος από τις τοπικές αρχές για να εισηγηθεί σε μια επιτροπή σοφών υπό τον κρητικό Κλεινία τη νομοθεσία μιας υπό ίδρυση αποικίας των Κρητών στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Στην επιτροπή μετείχε και ένας σπαρτιάτης σοφός, ο Μέγγυλος.
Οι ΝΟΜΟΙ είναι ένας διάλογος ανάμεσα στον Πλάτωνα και τους δύο προαναφερόμενους σοφούς, τον Κλεινία και τον Μέγγυλο. Ο διάλογος διαρκεί καθόλο το διάστημα της πορείας από τα Μπαϊρια μέχρι το Ιδαίον Άνδρο.
— Και θα κάνουμε την πορεία αυτή με τα πόδια; αναρωτήθηκε ο Νίκος.
— Θα ήταν καλύτερα για να μπορέσουμε να επισημάνουμε τα σημείο όπου οι προσκυνητές σταματούσαν χάριν αναψυχής. Είναι αλήθεια όμως ότι η απόσταση είναι μεγάλη από εδώ στον Κρουσώνα και στη συνέχεια στον Ψηλορείτη. Αλλά και ο δρόμος είναι δύσβατος για επιβατικό αυτοκίνητο.
Φωτογραφία απο τη διαδρομή- το τοπίο καθηλώνει τον οδοιπόρο
_______________________________________________________
— Τότε αναλαμβάνω εγώ, πετάχτηκα. Το Land Rover μου είναι στη διάθεσή σας. Αλλά πες μου Γιάννη, πότε θα αρχίσει το συναρπαστικό αυτό ταξίδι;
— Πρέπει να λιώσουν τα χιόνια και να σταματήσουν τα ρυάκια, που κάνουν δύσκολη την ανάβαση. Θεωρώ ότι είναι καλό να ορίσουμε τη συνάντησή μας στα Μπαϊρια στις αρχές Ιουνίου, αν δεν έχετε αντίρρηση.
— Να πούμε 11 Ιουνίου, είπε ο Νίκος, αφού ξεφύλλισε ένα ημερολόγιο. Είναι μάλιστα Σάββατο!
Το Σάββατο το πρωί της 11ης Ιουνίου 1988, οι τρεις φίλοι συναντηθήκαμε νοτιοδυτικά του Γαζίου, όπου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των Μπαϊριών. Επιβιβαστήκαμε στο μπλε Land Rover μου και πήραμε το δρόμο προς τον Κρουσώνα. Φτάνοντας στο ιστορικό κεφαλοχώρι, είδαμε να μας περιμένουν δύο γνωστές προσωπικότητες, ο πρόεδρος της κοινότητας Ζαχαρίας Φασουλάκης και ο περίφημος Κουτουλοδημήτρης. Ο τελευταίος έχαιρε καθολικής εκτιμήσεως γιατί ήταν «σαστάς». Είχε την ικανότητα να κάνει σασμούς, να συμβιβάζει δηλαδή όσους είχαν μεταξύ τους κάποια εχθρότητα. Μπορούσε ακόμη ο Κουτουλοδημήτρης να βρει αυτούς που κλέψανε τα πρόβατά σου και να τους πείσει να τα επιστρέψουν.
Έτσι με την προσθήκη των δύο αυτών κρουσανιωτών η παρέα μας έγινε πενταμελής και αφού προγευματίσαμε με τυρί, παξιμάδι και αθόγαλα με μέλι, τραβήξαμε νοτικά προς το δρόμο που οδηγεί στο κρουσανιώτικο λιβάδι. Οι φιλόξενοι ξεναγοί μας υποδείκνυαν οτιδήποτε είχε κατά την κρίση τους αρχαιολογικό ή ιστορικό ενδιαφέρον σε όλη τη διαδρομή. Μας δείξανε το «βρωμονερό», το μέρος όπου στην κατοχή λημέριαζε η κρουσανιώτικη αντάρτικη ομάδα, με αρχηγό τον Καπετάν Σατανά. Μας δείξανε ακόμη μια φοβερή και τρομερή τρύπα, όπου οι αντάρτες ρίχνανε τους προδότες, οδηγώντας τους σε σίγουρο θάνατο.
Ο Γιάννης με το οξύ αισθητήριο του ικανού αρχαιολόγου ανακάλυπτε σωρούς από πέτρες που, κατ’ αυτόν είχαν στοιβαχθεί επίτηδες για να εξυπηρετούν τους προσκυνητές. Ο Νίκος τραβούσε φωτογραφίες που τρεις μέρες αργότερα είδαν το φως της δημοσιότητας στα ΝΕΑ και την τοπική ΤΟΛΜΗ.
Με τον τρόπο αυτό και ύστερα από διαδρομή πέντε περίπου χιλιομέτρων φθάσαμε στη Ζώμυνθο, ένα αρχαιολογικό χώρο ανασκαμμένο πρόσφατα από τον Γιάννη Σακελαράκη. Εκεί σταθμεύσαμε για να γευματίσουμε. Αφεθήκαμε στις φροντίδες του Κουτουλοδημήτρη. Ο φιλόξενος κρουσανιώτης τα κατάφερε μέσα σε δυο ώρες να μας παραθέσει ένα από τα γευστικότερα γεύματα της ζωής μας: οφτό αρνί, ψημένο με την μέθοδο του κλέφτικου ή αντικριστού, όπως το λένε στην Κρήτη.
Τα υπόλοιπα ήταν εύκολη δουλειά. Δυο – τρία χιλιόμετρα παραπάνω μας περίμενε το οροπέδιο της Νίδας και στην κορυφή της το Ιδαίον Άνδρο. Αφήσαμε τη φαντασία μας να αναπλάσει τη στιγμή της παράδοσης των νόμων από το Δία στον Μίνωα και συνεπαρμένοι ακούσαμε τον Γιάννη να απαγγέλλει δύο αρχαία χωρία από τον Όμηρο και τον Πλάτωνα. Τα θυμάμαι σχεδόν απέξω.
Το πρώτο: «Ένι Κνωσός, μεγάλη πόλις, ἔνθα τε Μίνως
ἐννέωρος βασίλευε Διὸς μεγάλου ὀαριστής» (Ομήρου Οδύσσεια τ 178-179).
(Υπάρχει μια πόλη μεγάλη, η Κνωσός, που έχει για βασιλιά της τον Μίνωα, ο οποίος συνομιλεί με την Δία κάθε εννέα χρόνια).
Και το δεύτερο: «Οι Κρητών νόμοι, ώ ξένε, ουκ εισί μάτην διαφερόντως εν πάσιν ευδόκιμοι τοις έλλησιν. Έχουσι γαρ ορθώς, τοις αυτοίς χρώμενους ευδαίμονας αποτελούντες» (ΝΟΜΟΙ 631b).
(Οι κρητικοί νόμοι, ω ξένε, δεν απολαμβάνουν τυχαία τέτοιας εκτιμήσεως σε όλη την Ελλάδα. Τους θεωρούν δίκαιους γιατί κάνουν ευτυχισμένους όσους τους τηρούν.)
Ηράκλειο, Ιούνιος 2010
Δημήτρης Ξυριτάκης
ΑΛΚΜΑΝ 