ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: Η Σχοινόνησος και το καββάδιον

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: Η Σχοινόνησος (Ada Kirpi)και το καββάδιον

Δεν είμαι πολύ ή αρκετά “ταξιδιωτικός” δηλαδή δεν μετακινούμαι εύκολα από τον τόπο μου, δεν είμαι “νομάς”, κτηνοτρόφος,αλλά γεωργός, όπως έλεγε (χαρακτήριζε) ο Νίκος Καζαντζάκης τον κουνιάδο του κάποτε (Λευτέρη Αλεξίου), που διαπίστωνε ότι ήταν αμετακίνητος από την Κρήτη. Εν τούτοις κάποιο ταξίδι μπορεί να με συγκινήσει και οι “χαμένες πατρίδες” προσφέρουν μεγάλες γεωγραφικές περιοχές που έχουν ενδιαφέρον για πρόσφυγες (στην καταγωγή) και μη – ο ελληνικός χώρος της περιμέτρου(και της διασποράς), τα ιστορικά και αρχαιολογικά μέρη είναι πόλοι μιας έλξης που δεν συγκρατείται από κανένα. Έτσι βρέθηκα, σχεδόν χωρίς να το καταλάβω, στο ολιγομελές γκρουπ που οργάνωσε ο νεαρός φίλος μου Γιάννης Γιγου. και περιόδευε την Μαύρη θάλασσα.

Δεν θα αναφερθώ στην Οντέσσα και τις πασίγνωστες ελληνικού ενδιαφέροντος πόλεις και παραλίες- που έχουν περιγραφεί από εκλεκτούς λογοτέχνες μας, ή διαπρεπείς δημοσιογράφους – μόνο σε ένα μικρό σχετικά νησί, τo “Ada Kirpi” που πριν από αιώνες λεγόταν Σχοινόνησος (*) και κατέληξε Νησι Σκατζοχοίρων (έτσι μεταφράζεται το τουρκικό όνομα του) -όχι γιατί άρεσε στα συμπαθέστατα αγκαθωτά τρωκτικά , μα γιατί είναι γεμάτη -από άκρη σ΄άκρη – μ΄“αθανάτους” . Βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα της Μαύρης θάλασσας όχι μακριά από την …..και φαίνεται να είχε ελληνικό πληθυσμό κάποτε, ίσως το έχουμε ακούσει, μα είναι τελείως άγνωστη σήμερα με το παλιό της της όνομα νήσος, όπως τόσα άλλα τοπωνύμια χάθηκε κι αυτό στο βάθος του καιρού.

Ο εμβριθέστατος σε θέματα μεσαιωνικά φίλος μου, είχε τοποθετήσει στις πρώτες μέρες του προγράμματος της εκδρομής μας το Αda Korpi , κι έτσι μπορούσαμε να το επισκεφθούμε με άνεση, χωρίς το βάρος της κούρασης ενός μεγάλου ταξιδιού.
Το πρωϊ της 15ης (Σάββατο) Νοεμβρίου 199.. το πλοιάριο έφτασε με τη 12 μελή ομάδα μας στο λιμανάκι του Νησιού που κάποτε ονομαζόταν Σχοινόνησος. Καμιά εκ πρώτης όψεως έντονη εικόνα. Ένα μικρό ψαροχώρι, που δεν είχε πολλές διαφορές από αυτά που συναντάμε συχνά στα άπειρα Ελληνικά νησιά. Ο συνοδός και ανεπίσημος (δηλαδή απλήρωτος) Γ.Γιγου. ξεναγός μας, μας κάλεσε να είμαστε πιο προσεκτικοί γιατί η υπήρχαν ιδιαιτερότητες στην αρχιτεκτονική του τόπου, που είχαν σημασία. Σιγά σιγά άρχισαν να καθαρίζουν οι όψεις των κτηρίων και οι όγκοι του οικισμού. Δεν ήταν πια ένα πρισματικό σύνολο με ορθογώνιες συνιστώσες, δεν έμοιαζε τόσο με νησί του Αιγαίου. Κάθε γωνία στρογγύλευε, πουθενά δεν ήταν καθαρή η ορθή γωνία -αυτή η πριγκίπισσα της ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Μας πολύ παραξένεψε το γεγονός, πιο πολύ εμένα που συνδέομαι επαγγελματικά με την οικοδομική τέχνη. Καλά αν ήταν θέμα γούστου, αλλά πως τα κατάφεραν κατασκευαστικά, πως κύρτωσαν οι τοίχοι και οι επίπεδες ταράτσες (δεν υπήρχαν σκεπές και κεραμίδια).

Εξέθεσα τις εύλογες απορίες μου και ο καλά μελετημένος Γ.Γιγου, άρχισε τις εξηγήσεις. Το χωριό ήταν πανάρχαιο, άκμασε στα πρώτα βυζαντινά χρόνια (5ο -8ο αιώνα) και υπήρξε όχι ασήμαντο κέντρο κατασκευής σκοινιών.(**) Οι κάτοικοι πέραν της ερασιτεχνικής αλιείας είχαν επιδείξει ιδιαίτερες ικανότητες στης τέχνη του σχοινοπλόκου, του σχοινοστρόφου ήταν σχοινουργοί μεγάλων ικανοτήτων και με μεγάλες παραγωγικές επιδόσεις. Με την τουρκική κατάκτηση και τον μαρασμό της ναυτιλίας, ξέπεσε και ο οικισμός και όταν ισοπεδώθηκε με τον σεισμό του18…έμειναν πια ελάχιστοι κάτοικοί του.(***)

Το ξανάκτισαν, αφού εκδόθηκε το σχετικό διάταγμα της Υψηλής Πύλης («Χάτ΄»ι Χουμαγιούμ» του 18… για ξυλόπυκτες ενισχύσεις των σπιτιών, που και σήμερα θεωρείται ότι καθιστούν πιο ασφαλείς τις οικοδομές. Οι ευφυείς κάτοικοι του νησιού των “Αθανάτων” επινόησαν έναν απλό και φτηνό τρόπο οικοδόμησης. Επειδή οι ανάγκες είχαν περιορισθεί οι κάτοικοι ήσαν λίγοι, μεγάλες αίθουσες για κατασκευές σχοινιών δεν χρειαζόταν, μόνο σπίτια και μια εκκλησούλα. Κατάργησαν τελείως τους πέτρινους εξωτερικούς τοίχους και κατασκεύαζαν ξύλινο ολόκληρο τον σκελετό (φέρουσα κατασκευή). Έτσι η αντισεισμικότητα ενισχυόταν πολύ, είχαν ήσυχα τα κεφάλια τους. Υπήρχε όμως ένα σοβαρό γι αυτούς πρόβλημα, τα ορθογώνια κουτιά των σπιτιών, τους θύμιζαν την τραγωδία των σεισμών , νεκρούς και θύματα, επινόησαν μια αλλαγή μορφής: έσπασαν όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές γωνίες των κτισμάτων, κατέστρεψαν όλες τις ορθές γωνίες. Πως το έκαναν; έπλεξαν με σκοινιά όλες τις γωνίες μέσα κι έξω και μετά σοβάντισαν. Διάλεξαν το πιο ανθεκτικό σκοινί, το πότισαν με τα αντίστοιχα παραδοσιακά ( οικολογικά-βιολογικά θα λέγαμε σήμερα)στεγανωτικά. Δεν ήταν δαπανηρό ή δύσκολο και το αποτέλεσμα τους ικανοποίησε- άρεσε και σε μας.

Μια δεύτερη έκπληξη ήταν η επίσκεψη στην στρογγυλή εκκλησία τους – ήταν μια ροτόντα που δεν κατέρρευσε στο μεγάλο σεισμό(το μόνο αυτή) που στον πρόναο, είχε μιαν έκθεση παμπάλαιων ιερατικών αντικειμένων και ενδυμάτων. Δεν είχε βέβαια τον πλούτο και την σημασία του Αβαϊου του Ουεστμίστερ, όμως ξεπερνούσε κάθε ανάλογο μουσείο που έχουμε δει, στην παλαιότητα των στολών και τη σπανιότητα των αμφίων.

Θα περιορισθούμε – πόσοι να ενδιαφέρονται για ρούχα κληρικών- στο απίθανο ένδυμα που δεν περιμέναμε να υπάρχει πουθενά. Ήταν ένα πολύ φθαρμένο είναι αλήθεια “καββάδιον” του 7ου αιώνα. Από χονδρό σκούρο ύφασμα τριμμένο και ημι κατεστραμένο. Ο Γ.Γιγου. μας εξήγησε ότι είναι το πολυτιμότερο έκθεμα της εκκλησίας- ότι ο καθηγητής του Φαίδων Κουκουλές(βυζαντινολόγος), το αναζητούσε με μανία αλλά δεν είχε καταφέρει να εντοπίσει πουθενά στον κόσμο

Δεν είχε βέβαια για τους αμύητους στις μεσαιωνικές παραδόσεις και την εκκλησία κανένα ενδιαφέρον το παλιό τριμμένο ρούχο των παπάδων, όλοι όμως φέραμε στο νου τον γλυκύτατο Καββαδία, που κάποτε επισκεπτόταν τακτικά το νησί μας. Ήταν φανερό ότι η οικογένεια του είχε βαθιές ρίζες μετά την τουρκοκρατία, άλλαξαν και οι ονομασίες των αμφίων-συνέβη και αυτό έγιναν τουρκικές. Το “στιχάριον” το “φελόνιον” το “καββάδιον” έγιναν “αντερί”, καφτάνι” τζουμπές” τι να αντιστοιχεί σε τι άραγε;

(*)=Ήταν της Ιδιας ετοιμολογίας η Σχοινούσα, το διαμαντάκι των Μικρών Κυκλάδων.
(**)= Οι «αθάνατοι», το γνωστό φυτό με τις μεγάλες (κι επικίνδυνες)αγκάθες είχε ευνοηθεί από το μικροκλίμα του νησιού και είχε καταλάβει όλα τα προσφερόμενα ακαλλιέργητα χωράφια, η κατασκευή από αυτό σκοινιών ‘ομως είχε επεκτείνει την παρουσία του παντού σχεδόν, με αποτέλεσμα το νησί να μοιάζει σαν αχινός ή καλύτερα σαν σκατζόχοιρος.
(***)= Οι περισσότεροι κάτοικοι του νησιού μετανάστευσαν (μετεγκαταστάθηκαν ) στα Κοτύωρα, μια ελληνική πόλη που ονομάσθηκε από του Τούρκους «Ορτού»( Στρατόπαιδο) στα μεσα τυ 15ου αιώνα. Εντάχθηκαν στην συνοικία των Ελλήνων εποίκων της Υπαπαντής της Παναγίας ή » το Πέραν την μαχαλάν». Αργότερα απλώθηκαν ανατολικότερα στην συνοικία του Αγίουγεωργίου (ση Τσαϊρί΄την μαχαλάν»)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πληροφορίες και εικόνες από τα Κοτύωρα, από την υποδειγματική μελετη του Ξενοφώντα Κ. Ακόγλου (Ξένου Ξενίτα) «ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»- ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΟΤΥΩΡΩΝ / ΑΘΗΝΑ 1939