ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1981 – ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ

(αφιέρωση, στον Γιάννη Περτσελάκη)

Πέρασαν τριάντα χρόνια, σαν επέτειος σήμερα-γιατί πέρσι που θυμηθήκαμε το γεγονός, δεν κάναμε καμιάν αξιολόγηση, δεν δώσαμε λεπτομέρειες και δεν επιχειρήσαμε κανέναν απολογισμό. Τον Αύγουστο του 1981 ο Μάνος Χατζιδάκης ολοκλήρωσε το πρώτο μεγάλο επαρχιακό του εγχείρημα, μετά την δοκιμή του 80.

Διάλεξε-του άρεσε, η πόλη μας, η πιο προβληματική της χώρας στον τομέα της πολιτικής και των τεχνών, για να στήσει, να οργανώσει ένα πολυσύνθετο πνευματικό γεγονός, μεγάλων απαιτήσεων και απηχήσεων, ακριβό και πολύτιμο. Που λειτούργησε γενικότερα για την περιφέρεια σαν βόμβα, ισοπέδωσε κατεστημένες αντιλήψεις άνοιξε άγνωστους ορίζοντες, ανέτρεψε πολλά από τα υπάρχοντα απαίσια ενδεχόμενα. Δεν θα κάνουμε άλλες εκτιμήσεις, θα παρουσιάσουμε κείμενα και σχόλια και εικόνες, από (τα λίγα)περιθωριακά έντυπα, που κυκλοφόρησαν τότε, σε χαρτοπετσέτες, λαδόκολες και χαρτιά αλληλογραφίας-δίνουν (δείχνουν) αυθεντικές αντιδράσεις των συμπολιτών μας, την απήχηση του συμβάντος, που όλοι οι νεοέλληνες μπορούν να την αντιληφθούν.

«ΕΝ ΤΩ ΜΗΝΙ ΑΘΥΡ»

Τον μήνα του έρωτος έφτασε περιηγητής, ο ξένος ιωνίζων φιλέλλην, ανιχνευτής ιωβηλαίων και εκτροπών νέων. Κατενόησε αμέσως την ιδιοτυπίαν της πανάρχαιας φιλοξενίας μας βρήκε εύκολα τους κώδικες που χρόνια προσπαθούν να σπάσουν οι αρχαιολόγοι. Άνοιξε ότι δεν περιμέναμε, προχώρησε στον βαθύ λαβύρινθο χωρίς νήματα και βοήθεια( η Αριάδνη σαν μύθος δεν φάνηκε να τον ενδιαφέρει). Κατοίκησε χώρους που είχαμε αρνηθεί, δοκίμασε συνήθειες που είχαμε ξεχάσει, πέρασε κάθε φραγμό και βγαίνοντας από τα λαμπρά του φορέματα (των ηθών, των ιδεών και της πολιτικής) θέλησε να ενωθεί μαζί μας.(…)

…και ξεπεράστηκαν όλα, έφτανε το πάθος που έλαμπε, γνήσια πέτρα σαπφύρου.
Και έγιναν πράγματα παράξενα έξαφνα. Άλλαξαν νεγέθη κοινωνικά, χρώματα πολιτικά και μεταιωρίζονταν σπίτια, δρόμοι, πλατείες και πάρκα. Αναπτύχθηκαν ιλιγγιωδώς αισθήματα εξαίσια, πάθη άγνωστα, ενώ η ατμόσφαιρα πύκνωσε και φεγγοβολούσε. Και έγινα πολλά σημεία και τέρατα, που είθε να ξαναγίνουν. Αμήν
(Από : “α+β ΓΟΥΣΤΟ εφημερίς” 16.8.1881)

Η κυριότερο έντυπο ήταν ο «ΜΟΥΣΙΚΩΣ ΑΓΟΥΣΤΟΣ» μια έξυπνη παραλλαγή του τίτλου των εκδηλώσεων. που σκέφτηκε και σχεδίασε ο Γιάννης Περτσελάκης κατά ασφαλείς πληροφορίες, αφού κανένα όνομα συντάκτη ή υπευθύνου δεν υπάρχει στο τετράπτυχο. Θα αντιγράψουμε (ψηφιακά) αρκετα σκίτσα, που χρωμάτισαν τα παιδιά τότε.

Το ρεπορτάζ, δίδεται καθόλου τυπικά, δεν υπάρχουν δημοσιογράφοι, το καταλαβαίνουν μόνο όσοι παρακολούθησαν τα γεγονότα. Έτσι ίσως είναι αχρείαστο, όπως και τα περισσότερα επαγγελματικά και «αντικειμενικά» δημοσιεύματα.

Ιδού και μια επιστολή, από την ίδια έκδοση:

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

κ.Διευθυντά
επειδή στο χθεσινό έρθρο σας αναφέρετε πως η μουσικη παράδοση του Ηρακλείου αρχ΄σιζει τον 20ο αιλωνα, θα μου επιτρέψετε να σας πληροφορήσω τα εξής:
1. Η μουσική παράδοση τούτου του όπου είναι γνωστή από το 600 π.χ., εποχή που έζησε εδώ ο Θάλητας απ΄τη Γόρτυνα, που έγραψε παιάνες, υποσχήματα (κοντυλιές δηλαδή) και γυμνοπαιδικούς χορούς(…)
2.Μετά από αυτόν γνωστοί είναι οι Μισομήδης κια Χρυσοθέμις.
3.Ο Αντώνιος Πάνδημος (Καστρινός) και οΑντώνιος Αρκαλέος γράφουν μελλοδράματα που ανεβαίνουν ακομα σε θέατρα της Ιταλίας.(…)
4.Αργότερα γύρω στα 1880 οι Αντώνιος Βέκιος(λαγουτο) καιο Χαρίδημος Ζαχαριάδης (βιολί) γίνονται γνωστοι σ όλον τον τότε ελληνισμό.
5. Το 1887 δημιουργείται η πρώτη φιλαρμονική του Ηρακλείου(42 οργανα) με διευθυντή τον Ιταλό Φόρμιγκα.
6.Το 1907 δημιουργείται ο μουσικός σύλλογος «Απόλλων»(…)
ευχαριστώ για τη φιλοξενία

Μ.Ρωτάς.

(Συνέχεια 1.8.2011)

Τι ήταν λοιπόν αυτός εκείνος ο Μουσικός Αύγουστος;

Μια γενική τοποθέτηση, μια τελευταία δοκιμή για τη επαρχιακή Ελλάδα, τίποτα δεν την ακολούθησε, κανείς δεν ξανασκέφτηκε ότι Επαρχία είναι κι η Αθήνα (τα 4/5 τουλάχιστον) και δεν είναι (δεν πρέπει) μίζερη, κακοπαθημένη (εξευτελισμένη).
Επειδή δεν υπάρχουν(και δεν χρειάζονται)πολλά λόγια,είναι χρήσιμο (αρκεί) να διαβάσουμε στο λιτό και υψηλότατου γραφιστικού επιπέδου πρόγραμμα την πρώτη μέρα δηλαδή την 1η του Αυγούστου του 1981:

Αν προσέξει κανείς, στην πρώτη μέρα και έναρξη του «φεστιβάλ» υπάρχουν δυο εκδηλώσεις για τον Ηρακλειώτη (σχεδόν) ,Νομπελίστα ποιητή, Οδυσσέα Ελύτη. Χτές παρακολουθήσαμε την παράσταση της Θεατρικής Ομάδας του Δικηγορικού Συλλόγου Ηρακλείου, που πολύ επιτυχημένα Θεατρο-ποίησε κείμενα του Ελύτη, με εξαίρετη εργασία του (σκηνοθέτη) Γιώργου Κ. Μαρκόπουλου και των πρωταγωνιστών (Κατερίνα Αποστολάκη-Ξυριτάκη, Μανόλης Τσικαλάς, Μιχάλης Σφακιανάκης και Θοδωρής Τερζάκης -κέρδισε και κάθε επιφυλακτικό- και του Νικόλα Φαρσάρη, που ίσως να ωρίμασε(χωρίς απαραίτητα να μεγαλώσει ηλικιακά), να απέκτησε ογκο και καθαρότητα και βέβαια την συμμετοχή της κ. Βούλας Επιτροπάκη, που ξεπερνάει πια τα πρωτόλεια σχέδια της και γίνεται ουσιαστικότερη και αισθητικότερη και απολαυστικότερη – στο το θεατρικό συμβάν (με την συνδρομή βέβαια του σκηνοθέτη ).
Προ ημερών η ΕΚΙΜ είχε ιδανικά τιμησει τα 100χρονα του δημιουργού του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» . Όμως τότε η πιο σημαντική βραδιά για τον μόλις τιμηθέντα (Νόμπελ 1979)Έλληνα λογοτέχνη, προγραμματίσθηκε από τον Μάνο Χατζιδάκη και δεν ήταν καθόλου ασήμαντη, είχε πρωτοτυπία και χάρη.

Η έκθεση των ειαστικών δημιουργιών του ποιητή και η οπτικοακουστική απόδωση (προσέγγιση)της «ΜΑΡΙΑΣ ΝΕΦΕΛΗΣ» από εκλεκτούς καλλιτέχνες, βοήθησε στην κατανόηση των έργων του Οδυσσέα Ελύτη, αλλά και ήταν αισθητική απόλαυση του καθόλου συνηθισμένου (τότε) σε εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου ηρακλειώτικου κοινού.

Ο «Μουσικος Αύγουστος» τρύπησε την σκληρή κρούστα της πόλης μας, που την «προστατεύει» από κάθε τι νέο και προκλητικό, να πως σχολίασαν (αντέδρασαν) οι συμπολίτες , στην αυτοσχέδια αφημεριδούλα «α+β ΓΟΥΣΤΟ»:
(…) Ο καλός μήνας Αύγουστο ήρθε κι αυτός Ηρακλειώτικος. Φοράει πάλι καινούρια πολύχρωμα ρούχα και ψηλό καπέλο με μεταξωτή κορδέλα.(…) Όμως «ακούγονται» νέες μυρωδιές και γεύσεις πικάντικες (…) Αναρωτιέμαι μην κάτι αλλάζει στην μικρή ομορφάσχημη πόλη μας(…) Αλλάζει κι ο Αύγουστος, τι γίνεται; Εξελίσσεται κι αυτός ο πιο δικός μας μήνας; (…)Αρίθμησα τους γνωστούς παράγοντες, ίδιοι. Και τα κόμματα και τα συνδικάτα κι ο Δήμαρχος. Και τα σπίτια οι πλατείες (…)

Κι ο επίσημος διάσημος ξένος μας ο αυγουστιάτικος Μάνος Χατζιδάκης ϊδιος : παχουλός, εριστικός, παιγνιδιάρης. Ψάχνοντας παρατήρησα την τούρτα.(…)υψωνόταν τεράστια στην πλατεία των Λιονταριών, ξεπερνούσε τα πολυόροφα οικοδομήματα, τρυπούσε τα σύννεφα. Κατάλευκη ζαχαρωτή επιφάνεια και όγκοι ροζ σαντιγί. (…)Διάβασα τα σοκολατένια γράμματα «Μουσικός Αύγουστος»(…) Θυμήθηκα το Μάνου (Χατζιδάκη) και την επικίνδυνη μανία του για γλυκά.(…)

Θ΄άρχισαν οι γιορτές, έβγαλα το πρώτο συμπέρασμα.(…)η διάθεσή μου καλυτέρευε ισορροπούσα. Η τουρτα δν φάνταζε πια πανύψηλη στα σύννεφα, ο όγκος της δεν τρόμαζε, έμοιαζε σπιτίσιο γλυκό (…)

Τι άραγε ήθελε και τι επιδίωξε ο Μάνος Χατζιδάκης τότε στο Ηράκλειο; Γιατί εδώ; Στα σχόλια του Γ΄ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ έχει δώσει πολύ όμορφες (γα να ειναι αληθινές) εξηγήσεις. Πιο καθαρά διατυπώνει τις σκέψεις του, σε συνέντευξη στην ΑΥΓΗ (δημοσίευση 19.6.1994), ίσως δίνουν κάποια ιδέα για το τί ήθελε.Διάλεξε την πιο αντιδεξιά, περιοχή της χώρας(αν και προσηλωμένος φίλος του «Εθναρχη»-Κ.Καραμανλή), γιατί ήταν μια πρόκληση. Βρήκε τόσο άμεση, απόλυτη αποδοχή κι αγάπη, μόλις πάτησε τα χώματα του νησιού, που εξαφανίσθηκε κάθε επιφύλαξη. Δοκίμασε τις ιδέες του στον πιο παρθένο(απόμακρο) χώρο της χώρας. Ήταν άνθρωπος των άκρων, κι οι επιλογές του πάντα μας παραξένευαν-κι όταν τον μάθαμε αρκετά. Την καλυτερη συνέντευξή του δεν την έδωσε στα ΝΕΑ η την ΚΘΗΜΕΡΙΝΗ μα στη Αυγή, την νεολαία που επέλεξε για συναυλία δεν ήταν η ΕΡΕΝ μα οι νέοι του Εσωτερικού (κάποτε).

Θα αντιγράψουμε από την συνέντευξη στον Α.Χρυσοστομίδη που δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 19.6.1994 και είναι του 1984(!)
Πριν τονίζεται μια δήλωσή του (M.X.):
«Δεν είναι το τραγούδι μου απλοϊκό κι ευχάριστο σαν το ντενεκεδένιο σήμα μιας πολιτικής παράταξης ή ενός αθλητικού συλλόγου. Δεν κολακεύει τις συνήθειες ούτε και διασκεδάζει την αμηχανία σας, την οιογενειακή πλήξη σας, ή την ερωτική σας ανεπάρκεια. Δεν είναι το τραγούδι μου μονόφωνη αρτηρία, ούτε μια πολυφωνική λαϊκή υστερία. Είναι μια μυστική πηγή, μια στάση πρέπουσα και ηθική απέναντι στα ψεύδη του καιρού μας.(…)»

“Η επικοινωνία δεν είναι αίτημα ενός καλλιτέχνη. Είναι περισσότερο αίτημα ενός ερωτικού ανθρώπου. Κάθε άνθρωπος που έχει μια αρτιμελή ερωτική κατάσταση θέλει την επικοινωνία και απεχθάνεται την πορνογραφία, τον πολυτελή δηλαδή αυνανισμό. Επικοινωνία είναι μια ερωτική πράξη που ο καθένας ερωτικός άνθρωπος επιδιώκει πάση θυσία.(…)

“Η γενιά μου είχε την ευτυχία να διχαστεί ανάμεσα σε έναν εξωστρεφή Θεοδωράκη και εναν εσωστρεφή Χατζιδάκη(…)με τραγούδησε ο κόσμος , νομίζουν μερικοί ότι η δουλειά μου είναι να διασκεδάζω τον κόσμο. Αυτή όμως δεν ήταν ποτέ η πρόθεσή μου.”
Εσωστρεφής ο Χατζιδάκις; Όχι Λάθος, σχολιάζει ο Χρυσοστομίδης, (…) ένας διανοούμενος, ένας πολίτης που είχε λόγο, ένας άνθρωπος που φάνταζε παράταιρος σε μια χώρα που γίνεται όλο και πιο παράλογη.
Ένας λυρικός, διαχεόμενος στους άλλους, εξωστρεφής καλλιτέχνης, πανέξυπνος γοητευτικός και ανεπανάληπτος θα προσθέταμε, ποτέ δεν μέτρησε τι πήρε, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε πόσα έδωσε(τι ξόδεψε) – ανιδιοτελής και ακραίος, των αισθημάτων και του βάθους.

(Συνεχέια 4.8.2011)

Μα ποιοί βοήθησαν; Ο πολύ προσωπικός και συναισθηματικός και απλός και ανθρώπινος Μάνος Χατζιδάκης, με κάποιους συνεργάσθηκε, ποιούς; Όσοι φαντάζονται νέους και ωραίους κάνουν λάθος, πέραν του Γιάννη Περτσελάκη που ήταν μόλις παντρεμένος και μετρούσε τα τέκνα του – οι άλλοι καθόλου δεν έμοιαζαν νέοι και ωραίοι. Κι ο πρώτος πιο κοντινός του ήταν, ο αξιαγάπητος μεσήλιξ Γιώργος Μαρινάκης, ο πιο ανιδιοτελής και προσφερόμενος γιατρός του Ηρακλείου, ευπατρίδης κατ΄απονομήν των συμπολιτών του, ο καλύτερος άνθρωπος της ομορφάσχημης πόλης μας. Μέτριος στο υψος και την εμφανιση, κορυφαίος στην ευαισθησία και την διάθεση προσφοράς, ο εθελοντισμός που σήμερα 3Ο χρόνια μετα συζητείται, τότε γι αυτόν ήταν τρόπος ζωής.

Ο Μάνος που είχε την έκτη αίσθηση τον ξεχώρισε, έγινε το κέντρο της συντροφιάς του και έτσι μπόρεσε να μπεί παντού- σε κάθε κλειδωμένο σπίτι σε κάθε επιφυλακτική καρδιά. Ο Γιώργος Δεληγιαννάκης και ο Νίκος Κοπιδάκης συμπλήρωσαν την ομάδα του, ο Μανόλης Καρέλλης Δήμαρχος τότε, (όλοι συνήλικοι 50 ρηδες) που μπορούσε να εκτιμήσει τον καλλιτέχνη (πιο πολύ από όλους) προστέθηκε σαν αναγκαίος – βοήθησε αποφαστικά μα δεν «κόλλησε». Και γι αυτό έγινε το Θαύμα, η «Οδός Ονείρων» του Χατζιδάκη, βρέθηκε στην επαρχιακή πόλη του Ηρακλείου – από το θέατρο, στην αληθινή ζωή, με ανθρώπους απερίγραπτα ευαίσθητους (Μαρινακης κλπ) και νέους επαρχιώτες και αρκετά αθώους, αλλά όχι «άβγαλτους», με ένα κοινό διψασμένο και ανοικτό σε κάθε όμορφη πρόταση σε όλες τις καλές ιδέες.

(Συνέχεια 5.8.2011)

Σε αφιέρωμα, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Μάνου, της τοπικής ΤΟΛΜΗΣ (του Νίκου Βιδάκη) που υπέγραψε ο φίλος Γιάννης Δ. Μιχελάκης , δημοσιεύονται δηλώσεις των τοπικών πρωταγωνιστών (πλην Μαρινάκη), που αναφέραμε. Αντιγράφουε κάποια σημεία.
Μανόλης Καλελλης:
(…)Είχα συνδεθεί με το Μάνο Χατζιδάκη με μια «άγρια» αν επιτρέπεται το επίθετο σχέση, που αρχίζει από μιαν έντονη φιλία με διαλείμματα αγεφύρωτης ρήξης- έτσι έδειχνε.(…)
Θεν μπορώ να θυμηθώ πώς αππφασίσθηκε (Σημ.Αλκμαν:ο Μουσικό Αύγουστος) ίσως να έριξεο μάνος την ιδέα για το φεστιβάλ (…)
Τι ήταν όμως ο Μουσικός Αϋγουστος;(…) Από τοςυ ορισμούς, προτιμω εκείνο του ονείρου(…)έρχόμασετ σ ε σε επαφή με την μαγεία, όχι τόσο στιςσ υναυλίες, στις θεατρικέ ςπαραστάσεις αι ταλοιπά δρώμενα, όσο από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα (…) κυριαρχούσε ο Μάνος Χατζιδάκης, τπ σπινθηροβόλο πνεύμα του, το πηγαίο αλλά συχνά αμείλικτο χιούμορ του, η άκρα ευαισθησία του, ο θείος ερωτισμός του.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗΣ:
(…) Κατέβαλε καθε προσπάθεια για την τέλεια οργάνωση των εκδηλώσεων(…)Όχιμόνο στον καλλιτεχνικό τομέα(…) αλλα σε κλαθε λεπτομέρεια που θαμπορούσε με οποιονδήποτε τρόπ να επηρεάσει την τελειότητα της παράστασης. Ακόμα ήταν σ΄όλους γνωστό, η επιμονλη του με κάθε δυνατό τρόπο σε καθε δυνατό βαθμό, έλεγχο του κοινού των συναυλιών.(…)Ήθελε το κοινο του να συμμετλεχει ευλαβικά στη μυσταγώγία της μουσικης.θα πρέπει έλεγε, το κοινό να νηστελυει και να προσεύχεται μια βδομάδα πριν και μετά να προσέρχεται έτοιμο να μεταλαβαίνει τη μουσική(…)

ΝΙΚΟΣ ΚΟΠΙΔΑΚΗΣ

(…) Είχαμε τη βαθιά αίσθηση και εμπειρία πως σποδάσαμε κοντα του νέ δεδομλενα και πως συντελέστηκε πάλι ένας κύκλος επιμόρφωσής μας σε θέματα μουσικής, πολιτισμού ευρύτερα, (…)ή πως πήραμε μιαν ανάσα από το γνήσιο χιούμορ του το σπινθηροβόλο πνεύμα και την «ευρύχωρη» καρδιά του.(…)
Κινήθηκε στο Ηράκλειο και μετέτρεπε κάθε δυσκολία σε δράση, σε αποκάλυψη νέων δεδομένων προσφορών.

Δείγματα της δημιουργικής «μεταμόρφωσης». (…)

Το ρεσιτάλ θα έδινε με τον Σπύρο Σακκά στα εγκαίνια του Θεάτρου του Κούλε. Του είχαμε πει τόσα πολλά για το μαγευτικλο θεατρο στο καστρο. Ο ίδιος ήδη είχε ερωτευθεί το Ηράκλειο. (…)Φυσούσε όμως.Αέρας απαγορευτικός. (…) Δεν ήθελε να ματαιωθεί το ρεσιτάλ και πάλεψε(…). Την άλλη μέρα κεφάτος μας είπε, «Θα βρούμε άλλο θέατρο, το Ηράκλειο έχει θαυμάσιους χώρους». Η δυσκολία έγινε αφετηρία για να φτιάξει το μικρό κηποθέατρο, που φέρει το όνομά του.(…)
Ο Μάνος ερωτευμένος μ ΄αυτό που δημιουργεί, ανιδιοτελής(…) γνήσιος σε ανθρωπιά στη συνεργασία του «μεταμορφώνει» την κάθε στιγμή σε στιγμιότυπο ανεξίτηλο στη μνήμη και την καρδιά αυτών που τυχαίνει να’ ναι κοντά του.

(συνεχίζεται με το Β΄ μέρος: ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1981-ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΔΕΝ ΚΡΑΤΟΥΝ ΠΟΛΥ)