Διαδρομες στην Νότια Κρήτη – από την Βιάννο στην Ιεράπετρα

Κυριακή πρωί, προς την αρχαία περιοχή της Βάννου. Μετά από πολλά χρόνια, στην κεντρική πλατεία του χωριού, στον μεγάλο ιστορικό πλάτανο με καφέ και δροσερό νερό. Ο απόηχος των εκλογών ακολουθεί την μικρή μας συντροφιά, τι ψήφισε ο καθ΄ ένας και γιατί, τι θα γίνει στις 17 Ιουνίου; Στη σκιά του μεγάλου τέκνου της Βιάννου, του Ιωάννη Κονδυλάκη (Διαβάτη) -η προτομή του δώρο των Αθηναίων, στολίζει την πλατεία-δεν προσέχουμε τό αναρτημένο πανώ, που αγκαλιάζει τον κορμό του γέρικου δέντρου. Γράφει: ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ.

Όταν κάποτε το εντοπίζουμε, δεν γίνεται κανένα σχόλιο, η πιο απεχθής και ακραία πολιτική παράταξη, συγκέντρωσε σχεδόν μισό εκατομμύριο προτιμήσεις. Κάποτε οι Ναζί εξόντωσαν όλους (χωρίς διακρίσεις) τους κατοίκους των χωριών, σήμερα οι φασίστες κραυγάζουν και πρέπει να τους ανεχθούμε – μα δεν θα τους αφήσουμε να περάσουν από εδώ, το αίμα στέγνωσε μα η μνήμη δεν ατόνισε ακόμα. Θυμάμαι στα Αμιρά έναν μικρό οικισμό κοντά στην ακτή,χρόνιαμετά την κατοχή , τις εικόνες των μαυροφορεμένων γυναικών, δεν υπήρχε μαμιά οικογένεια χωρίς βαρύτατο πένθος, είχαν εκτελεσθεί όλοι οι άντρες πάνω από 15 χρόνων.
Ο παλιός νερόμυλος πίσω από τον μαρμάρινο πρόσωπο του λογοτέχνη με τα μεγάλα μουστάκια, μας οδηγεί στα σοκάκια και τις γειτονιές. Παραδοσιακή τέχνη των οικοδόμων, που άντεξε σε πολλούς συντριπτικούς σεισμούς, δημιούργησε εικόνες απλότητας και σοφίας.

Πήραμε την κατηφόρα προς τον Κερατόκαμπο, ο φιδίσιος δρόμος δεν τέλειωνε εύκολα. Μετά από 35 χρόνια στην παραλία της Βιάννου, που θύμιζε τα παιδικά μου χρόνια, τότε που για να κατέβουμε με τα γαϊδουράκια στην ακτή χρειαζόταν πολλές ώρες. Δεν έχουν μείνει πολλές χαρουπιές και ο τόπος γέμισε μαγαζιά και σπίτια. Περιορίσαμε το ενδιαφέρον μας στο Μουσείο σύγχρονης Τεχνης που ίδρυσαν κάποτε εδώ γνωστοί και φίλοι- η επίσκεψή μας είχε καθυστερήσει χρόνια, μα υποδοχή ήταν εγκάρδια, από τον Γιάννη και την Αλίκη Σπανάκη ( ο πρώτος Γ.Γραμματέας του Συλλόγου που είναι υπεύθυνος για το Μουσείο). Είδαμε τι κατάφεραν οι Βιαννίτες και μας άρεσε η προσπάθειά τους, θυμήθηκα τον Γιώργο Κατσαράκη, γίγαντα των παιδικών μου χρόνων, που θα βοήθησε την δημιουργία των κτιριακών έργων. Ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης στην απόμερη ακτή; Το ερώτημα μου φαινόταν πια χωρίς σημασία, μια ιδέα ωραία είχε υλοποιηθεί και δεν είχε νόημα καμιά μεμψιμοιρία- μπράβο παιδιά θα ήθελα να πω και να σφίξω ταχέρια όσων πρόσφεραν και των καλλιτεχνών πρώτα από όλους.

Προς την Άρβη με το φαράγγι και τις μπανανιές, την πράσινη θάλασσα. Που να πάει κανείς και να μην τον κυνηγήσουν εικόνες ρωμαντικές και μνήμες άσβηστες. Κάποιες βραδιές στο σκληρό στρώμα της παραλίας με τα χοχλάκια, χωρίς sleeping bag και κουβέρτες – με την καρδια να συχνοκτυπάει και τις πυγολαμπίδες να ανάβουν φωτιές στην θάλασσα… δεν σταθήκαμε γιατί δεν είχε κανείς όρεξη για μπάνιο – είναι για τους νεοέλληνες πολύ νωρίς. Προς το φαράγγι, με τον χωματένιο δρόμο, δεν αργήσαμε να φτάσουμε στο Μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου – ο άγιος (συλλογιζόμουν) έχει μανία με τις ακτές και τα βράχια.

Το μοναστήρι σκαρφαλωμένο στο βουνό, όπως το είχε κάποτε παρουσιάσει ο Νίκος Ψυλλάκης, στον πολίτιμο τόμο με τα Μοναστήρια της Κρήτης. Το σημαντικότερο, μας υποδέχθηκε ένας ξυπόλυτος ηλικιωμένος καλόγερος, μεγάλης ευγένειας και καλοσύνης. Μας πρόσφερε ότι είχε και το καλύτερο δυο τρείς μετρημένες κουβέντες σαν βάλσαμο, σαν αγίασμα. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι της θρησκείας στα μοναστήρια σκέφτηκα, έχοντας πολύ πικρή πείρα από πολύ γνωστές Μονές και καθόλου ευγενικούς αυστηρούς καλογέρους.

Άφησα για λίγο τη συντροφιά μας και μίλησα λίγο μαζί του, ζήλεψα την ηρεμία και την νηφαλιότητα την αγαθότητα και την διάθεση προσφοράς. Έφυγα σχεδόν φοβισμένος, για να επισκεφτώ τον μικρό κατεστραμένο ναό, στο καμπάκι μπροστά στο Μοναστήρι. Εδώ ο παλιός Άγιος Αντώνιος δεν είναι σε βράχο μα σε χώμα – και δεν έντεξε τους συνεχείς σεισμούςτης Κρήτης. Το απομεινάρι, ετοιμόρροπο στέκει κόντρα στην βαρύτητα,γερμένο , χωρίς ελπίδα.

Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε μέχρι σήμερα για την τύχη του, κανείς ίσως δεν ερεύνησε την ύπαρξη του. Κι όμως είναι μια αχτίδα που δεν έσβησε ακόμα – στο υποβαθμισμένο περιβάλλον μια αντίσταση, μια ελπίδα. Ελπίζομε οι Βιαννίτες να προσέξουν το παραλελημένο μνημείο, να προστρέξουν για την συντήρηση και τη διάσωσή του – δεν είναι ακριβή υπόθεση – ας στήσουν έναν κουμπαρά γι αυτόν το σκοπό, ο ΑΛΚΜΑΝ (που δεν έχει καμιά οικονομικη δυνατότητα) θα προσφέρει κάποιο ποσόν.

Θα προσθέσουμε μερικές φωτογραφίες, για να φανεί η κατάσταση του παλιού ναού και η δυνατότητα εύκολης σχετικά συντήρησής του. Δυο τοίχοι αντιστήριξης σώζουν μέχρι σήμερα από την κατάρρευση, ίσως προστέθηκαν σε άλλη εποχή, μα ενώθηκαν άρηκτα με το μνημείο.

Αφού μαζέψαμε από τον μικρό κήπο του μοναχού προϊόντα που μας πρόσφερε, πήραμε το δρόμο για την Ψαρή Φοράδα. Έφτασε μεσημέρι, η παραλία που δεν είχαμε ξαναδεί, είχε τις ταβέρνες και τα καφενεία που συνηθίζονται σ όλες τις προσφερόμενες για τους τουρίστες ακτές . Τίποτε το αξιοσημείωτο στο εστιατόριο, τιμές όχι φτηνές κανονικές, όπως στα αστικά κέντρα της Κρήτης. Δεν έμεινε κάτι αξιο λόγου να σημειώσουμε, μια στάση ευχάριστη για την Ιεράπετρα.

Το μεσημέρι πέρασε και κινήσαμε για την Ιεράπετρα, τον βασικό προορισμό μας. Μα στο πέρασμα μας ήταν το Μύρτος το ιδανικό χωριό των Ρουκακιανάκηδων, πως να μην σταματήσουμε για καφέ (τουλάχιστον). Όμως η ανάποδη πορεία μας εμπόδισε, μόνο από την ανατολή είναι εύκολη η πρόσβαση. Στο Μύρτος κάποτε μυηθήκαμε στο ψάρεμα, από τον Γιώργο Ρουκακιανάκη, τον επιλεγόμενο άγιο – για την τελειότητα της συμπεριφοράς του και την ανυπόκριτη καλοσύνη του. Σ αυτό το μέρος έζησε η γιαγιά, όχι η δική μας μα των πάντων – αυτή που μας πότισε και μας τάισε στα δύσκολα χρόνια.

Αυτή που κάποτε συνάντησε τον καπετάν Μπαντουβά, κι όταν επιχειρησε να την χαιρετίσει , δεν έτεινε το δικο της χέρι-ο καταραμένος καπετάνιος είχε φυλακίσει τον γιο της τον γιατρό – τον άγιο της αριστεράς τον Παπαγεωργίου.(1) Δεν σταματήσαμε στο Μύρτος, μα περάσαμε για την Γεράπετρο.
Η Γρα Λυγιά (Γριά Λυγαριά) είναι στα παραμύθια και την φαντασία μας, από την γριά Μπίαινα, την αληθινή γιαγιά μας (Σ. Λιλιμπάκη). Σ΄έναν τόπο επίπεδο, πως περνάει ποτάμι αναρωτιόμαστε, μα δεν ξέρουμε την περιοχή. Σε λίγο ο εκλεκτός φίλος που μας
περιμένει στην Ιεράπετρα,ο Κώστας Σαρρ. θα πει την μαντινάδα:
«Ο ποταμός της Γρα Λυγιάς, βρέχει δε βρέχει τρέχει
και μένα η αγάπη σου κουζουλαμένο(*) μ΄ έχει »
(*)=τρελαμένο
Καφές στην παραλία της πόλης, μπροστά μας η θάλασσα του Λυβικού ακύμαντη και πλατιά – το Κουφονήσι, δεν διακρίνεται στην αχλή του μεσημεριού. Το δείπνο θα ετοιμαστεί από την Τασούλα, στο σπίτι της, τόσο προσεκτικά και τέλεια που να μας αφήσει άναυδους. Η επίσκεψη στο θερμοκήπιο του Κώστα Σαρ.θα μας δείξει την παραγωγική δυνατότητα τςη περιοχής που κατέστησε γνωστά τα πρώιμα οπωροκηπευτικά στην χώρα μας και φαίνεται να αντέχει ακόμα μέσα στην τρομερή οικονομική κρίση.

Τα εκλεκτά εδέσματα και το καλό κρασί μας καθυστέρησαν-η φιλική διάθεση σ αυτό το μέρος είναι πολύ θερμή και εγκάρδια, έτσι προχώρησε η ώρα στα μεσάνυχτα, για την επιστροφή στο Ηράκλειο

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Τα ιστορικά στοιχεία και την πλούσια παράδοση της «Γεράπετρος» τα μνημεία και τους τόπους μπορεί να βρει κανείς με τον οδηγό του Στέργιου Σπανάκη, έκδοση Σφακιανάκη,τόμος Α΄.
(1)Γιώργος Παπαγεωργίου, Γεραπετρίτης αλτρουϊστής γιατρός (δεν θεράπευε μόνο δωρεάν τους φτωχούς, τους αγόραζε και τα φάρμακα) συμμετείχε στις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις και περιέθαλψε τον Μανόλη Μπαντουβά (αρχηγό στα βουνά), που δεν δίστασε μετά την Κατοχή να τον συλλάβει , μαζί με τις συντοπίτισσες του δασκάλες Λιουδάκη(*), Δρανδάκη . Η θανατική καταδίκη του δεν εκτελέστηκε , όμως οι δασκάλες οδηγήθηκαν στο απόσπασμα.

(*) Μαρία Λιουδάκη, συγγραφέας και του εξαιρετικού βιβλίου για τις μαντινάδες της Κρήτης, που εκδόθηκε από τον οίκο ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ με την βοήθεια (ηθική και υλική) του Μανόλη Τσουδερού 1936