ΦΩΤΗΣ ΚΑΦΑΤΟΣ, ΕΔΥΣΕ ΤΟ ΠΙΟ ΦΩΤΕΙΝΟ ΑΣΤΕΡΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
Μ Ε Ρ Ο Σ Π Ρ Ω Τ Ο
Έφτασε μια είδηση αναμενόμενη, έδυσε το πιο λαμπρό αστέρι της πόλης μας.
Ξεραμε ότι περνούσε από πολύν καιρό δύσκολα, απομονωμένος σε απρόσιτους χώρους, μα δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε. Ως συνήθως μείναμε απαθείς, η πληροφορία για
την κατασταση της υγείας του, δεν επαληθευόταν, δεν είναι δυνατόν σκεφτόμαστε.
Εξ άλλου, με τους διαπρεπείς επιστήμονες δεν είχαμε ποτέ οικειότητα – θαυμάζουμε τους γνωστούς διασήμους, του ποδοσφαίρου, του λαϊκου πενταγράμμου, της Τιβί και της επικαιρότητας, αγαπάμε αληθινά ηθοποιούς τραγουδιστές(λαϊκους) βεντέτες όλων των ειδών, μα με διανοούμενους και επιστήμονες και καλλιτέχνες πως να συγκινηθούμε;
Βέβαια όταν χάνομε κάποιον σημαντικό άνθρωπο, σηκώνεται κουρνιαχτός και θόρυβος και εκδηλώνετα η λαϊκη αντίδραση, ανακαλύπτουμε ποιος ήταν αυτός που έφυγε και πέραν των πνευματικων σωματείων, όλοι εκδίδουν ανακοινώσεις και ψηφίσματα.
Οι δήμοτικοί παράγοντες εκφραζοντας το «κοινό αίσθημα» θα αποχαιρετίσουν επισήμως τον εξαιρετικό ερευνητή, ίσως αποφασίσουν να δώσουν τον όνομ α του σε κάποιαν οδό των μακρινών προαστείων (1).
Ο ΑΛΚΜΑΝ, θα αποχαιρετήσει τον ΦΩΤΗ ΚΑΦΑΤΟ με κείμενο ενός συνεργάτη του, που αναρτ;hθηκε στο SITE » CRETA LIVE «(σύνοψη, για λόγους οικονομίας του μέσου)
Ο Στέφανος Τραχανάς διηγείται…
«Γνώρισα για πρώτη φορά τον Φώτη Καφάτο στο σπίτι του στο Καίμπριτζ Μασαχουσέτης το 1971. Είχε πρόσφατα εκλεγεί τακτικός καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ –ο νεαρώτερος στην ιστορία του– και λίγο μετά καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στην ίδια «έδρα». Αναποφάσιστος για το «δέον γενέσθαι» –δεν γύρναγες έτσι «αψήφιστα» στην Ελλάδα εκείνο τον καιρό (και μάλιστα από το Χάρβαρντ)– κάλεσε στο σπίτι του τους Έλληνες μεταπτυχιακούς φοιτητές της περιοχής για μια γνωριμία και συζήτηση. Το «θέμα» ήρθε γρήγορα στο τραπέζι. Ο οικοδεσπότης ήθελε να μάθει από τους καλεσμένους του –κυρίως από τις «νέες αφίξεις»– τα τελευταία νέα από το ελληνικό πανεπιστήμιο. Το ερώτημά του ήταν πολύ συγκεκριμένο και αγωνιώδες. Έχει νόημα –κι αν έχει νόημα μπορείς;– να είσαι προοδευτικός καθηγητής στην Ελλάδα σήμερα; Δεν ήθελα να τον απογοητεύσω –ο «προοδευτικός καθηγητής» ήταν τότε «ουσιώδες εν ανεπαρκεία»– και του ανέφερα ένα «αρχαίο» παράδειγμα. Τον Νίκο Κρητικό. Τον καθηγητή-θρύλο του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Είχε γράψει το πρώτο βιβλίο Μαθηματικών στη Δημοτική και –έτσι έλεγε ο θρύλος– στον καιρό της Κατοχής (μεταξύ άλλων «περίεργων» πράξεών του) είχε βγάλει το σακάκι του για να το δώσει στον φοιτητή που «τουρτούριζε» στα τελευταία καθίσματα του κεντρικού αμφιθεάτρου του Ιδρύματος. Πρέπει να διηγήθηκα το περιστατικό με αρκετή θέρμη γιατί στο τέλος της βραδιάς κι ενώ ετοιμαζόμουν να φύγω φορώντας ένα ελαφρύ σακάκι, με υπομηδενικές θερμοκρασίες έξω, βλέπω πίσω μου τον οικοδεσπότη μ’ ένα βαρύ στρατιωτικό «τζάκετ» στο χέρι –από τα «περισσεύματα» του πολέμου στο Βιετνάμ– να μου λέει χαμογελώντας. «Στέφανε, δεν ξέρω αν μπορώ να είμαι προοδευτικός καθηγητής στην Ελλάδα σήμερα, αλλά εδώ στο Καίμπριτζ μάλλον μπορώ». Και μου δίνει το τζάκετ. Μου άρεσε το χιούμορ –και το τζάκετ(!)– και κάπως έτσι ξεκίνησε η φιλία μου με τον Φώτη Καφάτο. Μια από τις πιο δυνατές φιλίες της ζωής μου. (…) Εν τω μεταξύ είχα αρχίσει να γνωρίζω και τις άλλες πλευρές του Φώτη Καφάτου. Παραδείγματος χάριν την αγάπη του για τα βουνά –οι πορείες μας με τον ίδιο και τη Σάρα (αλλά πολύ συχνά και τα… «Καφατάκια») ήταν πάντα μια μικρή περιπέτεια– και, κυρίως, την αγάπη του για την κοινή πατρίδα μας την Κρήτη. Σε αντίθεση όμως μ’ εμένα –ίσως γιατί εγώ ήμουν Σητειακός κι εκείνος Ρεθεμνιώτης (και ξέρουμε όλοι πόσο διαφέρουν αυτά τα δύο… κρητικά φύλα)– ο Φώτης Καφάτος ήταν ένας … μαχόμενος Κρητικός. Του άρεσε να το φωνάζει.
(…)
Ενώ όμως πολλά αλλάζουν στην επαγγελματική ζωή του Φώτη Καφάτου από τότε μέχρι σήμερα –Καίμπριτζ, Αθήνα, Ηράκλειο, Χαϊδελβέργη, Λονδίνο– η Κρήτη παραμένει το σταθερό σημείο αναφοράς του. Η Κρήτη «συμπυκνωμένη» σ’ ένα μικρό χωριό στα νότια του νομού Χανίων, στη «σκιά» των Λευκών ορέων: τη Σούγια. Από το 1974 που την πρωτοανακάλυψε με τον Γιώργο Γραμματικάκη, μέχρι σήμερα – σχεδόν σαράντα ολόκληρα χρόνια!– πηγαίνει κάθε χρόνο εκεί με την οικογένειά του(…)Όμως τον αληθινό –τον ολόκληρο– Φώτη Καφάτο μπορείς να τον γνωρίσεις μόνο πάνω στα βουνά της Κρήτης. Σ’ εκείνα τα μοναδικά παλιά μονοπάτια όπου μπορείς ακόμα να βρεις την πραγματική ψυχή του τόπου· και τη δική σου. Ευτύχησα να περπατήσω με τον Φώτη σ’ όλα τα βουνά της Κρήτης –από τις Μαδάρες και τον Ψηλορείτη ώς τα Λασηθιώτικα, κυρίως όμως τις Μαδάρες– και κρατάω μια πολύ ξεχωριστή θέση στην ψυχή μου γι’ αυτούς τους «περιπάτους». Τρόπος του λέγειν περιπάτους. Γιατί όταν περπατάς με τον Φώτη Καφάτο στις Μαδάρες έχεις δίπλα σου έναν κρητικό Δον Κιχώτη έτοιμο να παραδοθεί άνευ όρων στο κάλεσμα αυτού του «μαγικού βουνού». Έτσι όλα είναι ανοικτά για το απρόβλεπτο· την περιπέτεια (ακόμα και το …φιάσκο) ή το θαύμα. Συνήθως συμβαίνουν και τα δύο. Όπως εκείνη τη φορά που θα ανεβαίναμε στις Πάχνες·
την ψηλότερη κορφή στα Λευκά Όρη. Και βρεθήκαμε –ακολουθώντας ευλαβώς το σχέδιο του αρχηγού (με βάση τους «αλάνθαστους» στρατιωτικούς χάρτες που είχε φέρει μαζί του)– ακριβώς απέναντι! Είχαμε καταλάβει τη… λάθος κορυφή! Η θεωρία της «σχετικότητας» που επικαλέστηκα –αν ήμασταν απέναντι, είπα, θα βλέπαμε τούτη την κορυφή ως ψηλότερη διότι το ύψος είναι σχετικό(!)– δεν μπόρεσε δυστυχώς να αποτρέψει το αναπόφευκτο. Ο αρχηγός κατέβασε κάτω όλη την ομάδα και την ανέβασε ξανά κατ’ ευθείαν πάνω, από την απέναντι πλαγιά· στις πραγματικές Πάχνες αυτή τη φορά! Και επιπλέον –επειδή θεώρησε κατώτερη μιας τέτοιας ομάδας(!) την εύκολη επιστροφή στη βάση μας (ένα μιτάτο στα 1800 μέτρα)– σχεδίασε μια άλλη επιστροφή, έξι ωρών, μέσα από το πιο αξέχαστο σεληνιακό τοπίο που είχαμε δει ποτέ! Το «θαύμα» είχε συμβεί κι αυτή τη φορά! Διηγούμαι το περιστατικό εκτός των άλλων, και για να υπαινιχθώ (με τρόπο ανάλαφρο) κάτι ουσιώδες. Το ηγετικό χάρισμα του Φώτη Καφάτου. Τη μοναδική ικανότητά του να «παίρνει πάνω του μια ομάδα ανθρώπων» – ακόμα και την πιο απρόθυμη ομάδα– και να τη φτάνει στην κορυφή. Έστω κι αν κάποιες φορές είναι η… λάθος κορυφή! (…) Διερωτώμαι –όχι χωρίς ανησυχία(!)
– ποια κορυφή της Κρήτης θα διαλέξει ο Φώτης Καφάτος για να κάνει την αναφορά του όταν αυτό συμβεί. Όταν ο στόχος γίνει πραγματικότητα. Γιατί βέβαια αυτό το «μυστικό νόημα» είχαν πάντα εκείνες οι πορείες –εκείνοι οι «περίπατοι»– στα μεγάλα παλιά μονοπάτια. Αυτό ήταν το κεντρικό νήμα στη ζωή του Φώτη Καφάτου: Η διαρκής αναφορά στην Κρήτη. Αυτό δηλαδή που συνιστά την ουσία του γενέθλιου τόπου· την ουσία της πατρίδας. Τόπος σου δεν είναι εκεί που μένεις αλλά εκεί που λογοδοτείς· εκεί που κάνεις την αναφορά σου. Και ο τόπος του Φώτη Καφάτου είναι ένας και μόνο· η Κρήτη. Ελπίζω πάντως να μην διαλέξει πάλι τις
(…)
Πάχνες για την επόμενη μεγάλη αναφορά. Υπάρχουν και χαμηλότερα υψόμετρα στην Κρήτη! Παραδείγματος χάριν εκείνος ο υπέροχος βυζαντινός βράχος με το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στην έξοδο του φαραγγιού της Τρυπητής στη σκιά του μεγάλου
Γκίγκιλου. Φώτη, αρχηγέ, η «απρόθυμη ομάδα», οι φίλοι σου, θα είμαστε εκεί.»
Συμμετέχουμε ολόψυχα στο πένθος της αντιφατικής , ανεκτικής και φιλελευθερης πόλης μας, που αποχαιρετά το πιο αξιόλογο τέκνο της μέ πολύ λύπη.
Έχει ξεχάσει ότι κάποτε που ο εξαίρετος επιστήμονας, θέλησε να εκλεγεί στο Δημοτικό της συμβούλιο, του έδωσε 99 ακριβώς ψήφους , τον τοποθέτησε τελευταίο στις προτιμήσειςτης – και θα κάνει επανεκτιμήσεις – το συνηθίζει άλλωστε.
Ας του αποδώσει τις τιμές που του πρέπουν.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Για κάθε ενδιαφερόμενο, υπάρχει κείμενο στον ΑΛΚΜΑΝΑ, για την οικογένεια του Φώτη Καφάτου : alkman.gr Καφάτος
(1)Ο Δρόμος που θα πρέπει να αφιερωθεί στη μνήμη του είναι η οδός ΔΑΙΔΑΛΟΥ, όπου ήταν και το σπίτι της οικογένειάς του, ο περίφημος πολυτεχνίτης (Δαίδαλος)ας μετακομίσει αλλού, σε κεντρικότερο και μεγαλύτερο δρόμο.
Μ Ε Ρ Ο Σ Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο
Βιογραφικά στοιχεία ( γράφει η Σοφία Λιλιμπάκη) :
Κορυφαίος βιολόγος, γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και σπούδασε στα αμερικανικά πανεπιστήμια του Κορνέλ και του Χάρβαρντ στο οποίο έγινε στα 29 του χρόνια, ο νεότερος καθηγητής στην ιστορία του ιδρύματος. Πραγματοποίησε σημαντικό ερευνητικό έργο και απέκτησε διεθνές κύρος.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ
Ευγενία Λουπάκη: Νιώθετε γενικά ότι είναι λίγος ο χρόνος γι’ αυτά που θέλετε να κάνετε ή έχετε και την αίσθηση ότι από το δικό σας σημείο θα ξεκινήσει κάποιος άλλος στο μέλλον;
Φώτης Καφάτος.:«Νομίζω ότι καθώς ο άνθρωπος μαζεύει σοφία καταλαβαίνει ότι δεν είναι μόνον η προσωπική του προσπάθεια. Γιατί, παράλληλα, βλέπεις ότι αυτό που κάνεις, δρα πολλαπλασιαστικά μέσω των φοιτητών σου, των συνεργατών, των ανθρώπων που τους δίνεις μια ευκαιρία όπως σου δόθηκε κι εσένα. Κι από την άλλη το ίδιο το πεδίο της έρευνά σου αναπτύσσεται. Όταν εμείς ξεκινήσαμε με τη γονιδιωματική του κουνουπιού, ήμαστε δυο-τρεις ερευνητές και σήμερα είναι μια ραγδαία αναπτυσσόμενη περιοχή επειδή ανοίξαμε δρόμους. Επομένως, δεν είναι δυσβάσταχτος ο Χρόνος. Ο Νεύτωνας είχε πει “αν βλέπω μακριά είναι, γιατί στέκομαι πάνω στους ώμους γιγάντων”. Και αυτό είναι απαύγασμα σοφίας, γιατί ναι μεν η δική σου προσπάθεια είναι το μόνο που μπορείς εσύ να κάνεις αλλά ούτε εσύ ούτε αυτοί που θα σε ακολουθήσουν είστε μόνοι. Αυτό σε βάζει σε μια σχέση ταπεινότητας με τη δουλειά σου, διότι η υπεροψία και η έπαρση είναι άσχετες με τον πραγματικό επιστήμονα.»
(Από συνέντευξή του στο περιοδικό “Κ” της “Καθημερινής”, αρ. 23,2/11/2003, φωτο Κανάρης Τσιγκάνος)
Αρχείο : Γιωργος Ζεβελάκης
Μ Ε Ρ Ο Σ Τ Ρ Ι Τ Ο
Τρίτη μεσημέρι (21-11-2017) στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μηνά, η πόλη μας αποχαιρέτησε επίσημα το εκλεκτό τέκνο της.
Χοροστατούντος του σεβάσμιου Μητροπολίτη(Αρχιεπισκόπου), παρουσία του Δημάρχου και του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο πνευματικός κόσμος αλλά και πολίτες όλων των τάξεων, με έκδηλη συγκίνηση, είπαν το τελευταίο αντίο, στον Φώτη Καφάτο.
Αναπαύθηκε στην Φορτέτσα, πάνω από την Κνωσό και το Βενιζέλειο και τις πρώτες εγλαταστάσεις του Πανεπιστημίου – εκεί που εργάστηκε αρκετά χρόνια. Δίπλα στον πατέρα του Κώστα Καφάτο (1910-1984) και την μητέρα του Ελένη (1906-1987) απέναντι στη θάλασσα, στους παναρχαίους τόπους της Κρήτης, που άνθισε κάποτε ο πρώτος σημαντικός ευρωπαϊκός πολιτισμός – ιδανικός τόπος γι αυτόν τον ακούραστο επιστήμονα, με το φωτεινό μυαλό και το ανοικτό πνευμα.
Επισκεφτήκαμε το σπίτι του, στο πατρογονικό κτήμα των γονιών του, ένα ομορφο αρχιτεκτονικό έργο της μοντέρνας τέχνης – ακούσαμε την κόρη του να διαβάζει ένα μήνυμα από τον αδελφό του Μηνά, καθηγητή στην Αμερική – ήταν ο καλύτερος αποχαιρετισμός που ακούστηκε, με συγκρατημένη έκφραση αισθημάτων αγ;aπης και σεβασμού, μετά τους τυπικούς λόγους των επισήμων και τους πανειστημιακους ομιλητές poy φώτισαν τη ζωη΄και τη δράση του διάσημου βιολόγου.
Ας είναι αλαφρό το χώμα που θα τον δεχθεί, καλό του ταξίδι
ΑΛΚΜΑΝ 