ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ – ΚΑΙΣΑΡ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ : τίποτα μα τίποτα δεν μας σώζει…

TAEDIUM VITAE (του Καίσαρα Εμμανουήλ)(*)

Φαίνεται πια πως τίποτα – τίποτα δε μας σώζει.

Του δωματίου σου η χλιδή, η ευωδιαστή ατμοσφαίρα,
το σώμα σου, ένα αμάλγαμα από σμάλτο και κοράλλι,
που ως τρόπαιο, ακόλαστη, όρθωσες μπροστά μου αχτινοβόλο,
λυτή την άγρια αφήνοντας αγέλη των ιμέρων,
όπλα σκληρά είναι που χτυπούν απελπισμένα απόψε
τα σινικά της πλήξης μας τα τείχη!

Προς τη Σιωπή με τα πικρά και σφραγισμένα χείλη
έχω, οδοιπόρος που η σκληρή θύελλα μαστίζει, στρέψει.
Σ’ αυτή την επικίνδυνη και σκοτεινή καμπύλη,
όταν ωραία θα φλέγεσαι, μαρμάρινη εσύ στήλη,
μη με ζητήσεις: μιά κλειστή θα κρούεις και ξένη πύλη!

Φαίνεται πια πως τίποτα – τίποτα δε μας σώζει.

(…)

Γράμμα στόν ποιητή Καίσαρα Ἐμμανουήλ (του Νίκου Καββαδία)

Ξέρω ἐγὼ κάτι ποὺ μποροῦσε, Καῖσαρ, νὰ σᾶς σώσει.
Κάτι ποὺ πάντα βρίσκεται σ᾿ αἰώνια ἐναλλαγή,
κάτι ποὺ σχίζει τὶς θολὲς γραμμὲς τῶν ὁριζόντων,
καὶ ταξιδεύει ἀδιάκοπα τὴν ἀτέλειωτη γῆ.

Κάτι ποὺ θά ῾κανε γοργὰ νὰ φύγει τὸ κοράκι,(1)
ποὺ τοῦ γραφείου σας πάντοτε σκεπάζει τὰ χαρτιά·
νὰ φύγει κρώζοντας βραχνά, χτυπώντας τὰ φτερά του,
πρὸς κάποιαν ἀκατοίκητη κοιλάδα τοῦ Νοτιᾶ

(…)

Μία μέρα χειμωνιάτικη θὰ φεύγαμε.
– Τὰ ρυμουλκὰ περνώντας θὰ σφυρίζαν,
τὰ βρωμερὰ νερὰ ἡ βροχὴ θὰ ράντιζε,
κι οἱ γερανοὶ στοὺς ντόκους θὰ γυρίζαν.

Οἱ πολιτεῖες οἱ ξένες θὰ μᾶς δέχονταν,
οἱ πολιτεῖες οἱ πιὸ ἀπομακρυσμένες
κι ἐγὼ σ᾿ αὐτὲς ἁβρὰ θὰ σᾶς ἐσύσταινα

σὰν σὲ παλιές, θερμές μου ἀγαπημένες.

(…)

Γνωρίσαμε τον ποιητή των ανοικτών οριζόντων, πριν την «επάρατη» στα 1964 από την Β΄έκδοση ΜΑΡΑΜΠΟΥ ΚΑΙ ΠΟΥΣΙ του ΓΑΛΑΞΙΑ(πρώτη έκδοση 1961  4000 –  2η 2.000 αντ’iτυπα) .

Τον ίδιο είχαμε την τύχη να τον δούμε από κοντά την άνοιξη του 1974 στα  πολλά ταξίδια τoυ στην Κρήτη, όποιος ενδιαφέρεται ας ψάξει στο : alkman.gr , όπου έχουν αναρτηθεί περισσότερα από 30 κείμενα σχετικά με τον ποιητή και το Ηράκλειο.

Η σύνδεση του Καββαδία με τον Καίσαρα Εμμανουήλ, αρχίζει με την εμφάνιση του πρώτου και  τη συλλογή του ΜΑΡΑΜΠΟΥ (1933) στα νεοελληνικά γράμματα.

Ο Κ.Ε. που έχει γίνει γνωστός από τα 1924 που έχει αρχίσει να συνεργάζεται με τα λογοτεχνικά περιοδικά ( αλλά  και τη συλλογή του ΠΑΡΑΦΩΝΟΣ ΑΥΛΟΣ στα 1929, που είχε καλές κριτικές), παρουσίασε τον Νίκο Καββαδία – στα 1933 με εισαγωγικό σημείωμα στην πρώτη του εμφάνιση (ΜΑΡΑΜΠΟΥ), που  ένα σημαντικο ποίημα ήταν αφιερωμένο στον Καίσαρα.

Bρήκαμε μετά από πολύ ψάξιμο, το κείμενο του Κ.Ε. στην έκδοση του Καββαδία στα 1933, του νεαρού ναύτη – που έπεσε σαν αστέρι στα στάσιμα  (τότε) νερά της νεοελληνικής ποίησης.

Ο Καίσαρ είναι νέος κι αυτός, μόλις έχει εκδόσει την πρώτη συλλογή του  (και πολύ σημαντική  : ΠΑΡΑΦΩΝΟΣ ΑΥΛΟΣ, 1929) αλλά  έχει ήδη κάποιο όνομα και είναι πολύ ευαίσθητος και καλλιεργημένος διανοούμενος, πολύγλωσσος και ευρυμαθής.

Βλέπει τον μικρόσωμο σπινθηροβόλο ναύτη με συμπάθεια και αγάπη, διακρίνει στους στίχους του το φως της αληθινής τέχνης –  δεν έχει μικροπρέπειες συνηθισμένες  στον καλλιτεχνικό χώρο  από τη μυθική εποχή του Δαιδάλου – προλογίζει το ΜΑΡΑΜΠΟΥ, με εξαιρετική κριτική ικανότητα, του ανοίγει το  δρόμο , στην δύσκολη περιοχή  – ουσιαστικά τον βαφτίζει, είναι ο ανάδοχός του. Ο Νίκος  Καββαδίας θα ονομάζεται  «Μαραμπού», από το όνομα της πρώτης συλλογής του.

Είναι ο  «νονός» του, αλλά αυτό θα χαθεί με το πέρασμα του καιρού, που η μεγάλη στροφή στην ποίηση, με την καθιέρωση του μοντερνισμού και της «ελεύθερης γραφής» και την κυριαρχία της γενιάς του 30, όλοι οι σύγχρονοι παραδοσιακοί θα  χαθούν, η λήθη θα καλύψει και το  έργο του Καίσαρα Εμμανουήλ.

 

Ο Νίκος Καββαδίας θα διασωθεί, συμπτωματικά και  ίσως γιατί επιβιώνει στο λαϊκό στοιχείο των ναυτικών, στα εμπορικά καράβια , τα μεγάλα πετρελαιοφόρα (τάγκερ) και τα ποστάλια, που διασχίζουν όλες τις θάλασσες. Η ποίησή του πολύ κοντά στα καλύτερα δημοτικά τραγούδια, εύληπτη κατανοητή και ελκυστική ,  εκφράζει και τον κόσμο της θάλασσας, ιχνογραφεί την σκληρή ζωή των ναυτικών μας, οι ιστορίες μοιάζουν παραμύθια, από άλλους καιρούς, που παρουσιάζουν ωστόσο δικούςμας ανθρώπους. Ας είναι πολυεθνικό το περιβάλλον των ελληνικών πλοίων, οι ήρωες ειναι γνωστοί μας, από τον Αλλαδίνο ως τον νέγρο από το Τζιμπουτί, ο Δον Μπαζίλιο θα ταν από το Τολέδο του Γκρέκο, κι ο Νάγκελ τι να διαφέρει από τον Καπετάν Μπία, που από πλοίαρχος κατάντησε πιλότος(2) στο Ηράκλειο(1955).

Ο Καίσαρ Εμμανουήλ είναι βαθύς μελετητής της Γαλλικής ποίησης,  αγαπά τους σημαντικούς λογοτέχνες , έχει επηρεαστεί από  τις τάσεις που στα τελη του 18ου αιώνα κυριαρχούν (συμβολισμός κλπ) – δεν είναι και συμπτωματικό που  στην εισαγωγή του στο ΜΑΡΑΜΠΟΥ διαλέγει στίχους από τον A.Rimbaud,  «το τρομερό βρέφος» της γαλλικής ποίησης (Απόσπασμα από τις «Εκλάμψεις»  – illuminations. πρόχειρη μετάφραση από την Μόνικα Κ.  : αχ! Ο απέραντος εγωϊσμός (η απέραντη φιλαυτία) της εφηβείας, η φιλόσπουδη αισιοδοξία : πως ο κόσμος ήταν γεμάτος λουλούδια εκείνο το καλοκαίρι ! ).

Το παράξενο: ο A.Rimbaud και ο μέντοράς του λίγο πιο μεγάλος στην ηλικία Πωλ Βερλαίν διαφέρουν 8 χρόνια όσο ακριβώς και ο Καίσαρ με τον Καββαδια / δεν φαίνεται να υπάρχουν άλλες αναλογίες.

 

Δεν πέρασε απαρατήρητος, ο άγνωστος βιοπαλαιστής της θάλασσας, που δεν δίστασε να κολυμπήσει στα βαθιά νερά – με την αφροντισιά και το θάρρος των  είκοσι   χρόνων του.

Καλές κριτικές, εντυπωσιακή είσοδος: ο άγνωστος νεαρός είχε βρει έναν δικό του τρόπο να μιλήσει, να πει τις ιστορίες του : πέτυχε ότι δεν καταφέρνουν λογοτέχνες γερασμένοι στα μελάνια και τα χαρτιά (και όχι σπάνια και στις αμαρτίες ).

Κι έμεινε χρόνια σιωπηλός ο λογοτέχνης ασυρματιστής, μέχρι το 1947 που θα συμπληρώσει με μια νέα μικρότερη (σε έκταση)  συλλογή το έργο του ΤΟ ΠΟΥΣΙ.

Όταν μετά από πολλά χρόνια έπεσε στα χέρια μου ένα μικρό παλιό βιβλιαράκι, ωραία σταχωμένο του 1929, με τίτλο ΠΑΡΑΦΩΝΟΣ ΑΥΛΟΣ, ο μεγάλος φίλος του Μαραμπού (2)  ήρθε πολύ κοντά μας, μια ποίηση ελκυστική πρωτότυπη, ακραίου λυρισμού , συνόδευσε πολλές ώρες μας.  Ο Καίσαρ Εμμανουήλ, ελάσσων και τελείως ξεχασμένος ταίριαζε και πολύ με του γούστο και τις αισθητικές μας προτιμήσεις.

Ακόμα συγγένευε  με τον αγαπημένο μας Νίκο Καββαδία, παρά τις εκτιμήσεις των κριτικών της λογοτεχνίας, που κατατάσσουν, χρονικά και «τεχνοτροπικά»αλλά και  αναλύοντας τα τεχνικά – μετρικά και ιδεολογικά – στοιχεία των ποιητών.

Ο Καίσαρ  Εμμανουήλ γράφει ο άλλος ελάσσων Τάσος Κόρφης: «Μετέφρασε ένα μεγάλο φάσμα ποιητών, αρχίζοντας από τον Πόε, περνώντας από το Ρεμπώ, το ντε Ρεγκνιέ και άλλους και καταλήγοντας στο Βαλερύ και, προπάντων, στο Μαλλαρμέ, τους πιο κοντινούς στην ιδιοσυγκρασία του, αλλά και στις αισθητικές του πεποιθήσεις, ποιητές. Οι μεταφραστικές αυτές προσπάθειες του Εμμανουήλ στα δύσκολα ποιήματα της γαλλικής, προπάντων, ποίησης που μετέφερε στη γλώσσα μας, έχουν, όπως είναι φυσικό, και τις ιδιοτυπίες που διακρίνουν την ποίησή του: η διανοητική, δηλαδή, έντονη επεξεργασία για να βρεθούν οι πιο κατάλληλες (με κριτήρια πάντα την οξεία του ευαισθησία και την πλατιά του καλλιέργεια) λέξεις και μιαν «αριστοκρατικότητα» που τον περιόριζε (κάποτε ερμητικά) πέρα από τα κοινά, σε όσα ο ίδιος νόμιζε για «ποιητικά».

 

Από το διαδίκτυο αντιγράφουμε : «Η λογοτεχνία, όχι ως ομοιοπαθητική στρατηγική σημείων, αλλά κυρίως ως μουσική μετάβαση στον απολεσθέντα παράδεισο, βρήκε στο πρόσωπό του έναν ικανό και αναγκαίο πομποδέκτη. Η ευφωνία, η πλαστική έκφανση δεν διστάζει ούτε στιγμή να θυσιάσει στο βωμό της τη θλιβερή ύλη της πραγματικότητας. Ο αυτοεγκλεισμός μέσα στο βασίλειο των ευήχων λεκτικών συμπλεγμάτων είναι προφανώς η ιδανική λύση σωτηρίας.(…)Μήπως κατά βάση τα σημαινόμενα δεν είναι τίποτε άλλο παρά σημαίνοντα; O ποιητής θα δοκιμάσει ν’ απαντήσει: «Η ποίησις αυτή, καθαρώς σπουδαστηριακή αντίθετη με κάθε απειθάρχητη προβολή, με κάθε σύσπαση του

ενστίκτου, με ό, τι ο Rimbaud ονόμαζε dereglement des sens, ορμάται από τη νόηση, σε όλη την έκταση των καθολικών της ιδιοτήτων – παράγοντα τον οποίον θεωρώ, παράλληλα με την ύπαρξη ενός άλλου συντελεστού, μιας ειδικής μουσικής τάσεως, ως τα πρωταρχικά κίνητρα στην ακτίνα της ποιητικής συνθέσεως». Η ομολογία περί «ειδικής μουσικής τάσεως» αρκεί για να μας πείσει: γραφή παραμένει πιστή στις αρχές μιας αρμονικής εκ νέου συναρμολόγησης του θρυμματισμένου περιβάλλοντος.»

 

 

 

 

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(*) Μετάφραση Γ.Ζ.: Κουρασμένος από τη ζωή

(1) Αναφορά πιθανόν στο ΚΟΡΑΚΙ του Αμερικανού λογοτέχνη Ε.Α.Πόε,που μετέφρασε ο Κάισαρ Εμμανουήλ

(2)δεν είναι οδηγός …αεροπλάνου, αλλά αυτός που οδηγεί τα ξένα  πλοία στο λιμάνι

Τα ποιήματα (τμήματα)είναι μεταφορά από το διαδίκτυο :andreaskandreou.blogspot.com/2015/03/blog-post_11.html